E9 Trilho Megalitico de Vascoês (Paredes de Coura)



Domingo, 19 de novembro de 2006

Insisto en recuperar os domingos, en enchelos de contido, para que cada un deles teña unha historia que contar, un camiño que compartir, unhas pegadas que sementar. Insisto en soñalos antes, durante e despois, facendo un inventario de toponimias coas que conformar a miña xeografía emocional, para sumar motivos á sucesión de amenceres, nesta estación na que as miñas sábenas teñen a mesma calidez que a follasca.

En cada rabo de nube que mastigo cos ollos, en cada semente de pedra que bico coas botas, en cada alento de auga que no que deposito o meu reflexo, están os desexos detidos dos últimos meses, nos que a metrópole engulía a miña sombra sedenta de grandes espacios.

Agora adelgazaron a miñas montañas, e os cumios amabilizan as súas aristas para que non se volvan abrir as miñas feridas, e podo volver comulgalas. Non sei ata cando esta ilusión, en que momento volverán os meus osos a chama ó inferno, pero xa teño unha boa colección de domingos nos que fun terra e tempo, nos que volvín camiñar horizontes, a ser parte deles.

E na miña xeografía emocional, formando as liñas variables dos meus mapas, están os meus seres queridos, aqueles cos que desexo compartir esta manía de inventariar lugares comúns cos que encher o peto, para soportar a cotidiana loucura, as xornadas idénticas, as facturas telefónicas, os créditos aprazados, a falta de cariño e a estupidez humana.

Zalo e Xurxo forman parte desta cobertura afectiva na que me refuxio para combater o rancor ou a nostalxia, e por eso alégrame xuntar unha vez máis as nosas pegadas, desoíndo os prognósticos meteorolóxicos, para volver a ese territorio máxico do Vale do Coura, cunhas curvas de nivel que xa vernizan as nosas veas. Con eles ignoro as teas de araña dominicais, e bendigo esa ración e media de arroz malandro con panados, coa que santificamos o derradeiro día da semana, nunha cerimonia que non temos inconveniente en revalidar como bos fieis, mentres confesamos os excesos etílicos da véspera.

Así volvemos devorar as estreitas linguas de asfalto, que se internan no corazón das terras que baña o Coura, pois somos xentes teimudas e non deixamos de alimentarnos con estas visións rurais nas que forman parte dos nosos soños. Para tentar atrapalos chegamos ó pobo de Vascôes, coa ilusión de exploradores, deslumbrados polos focos solares que iluminan a súa igrexa nívea, tras abrir unha fenda nun ceo de chumbo que aínda non sabe si ameazarnos cunha boa treboada.
Recorremos os lugares de Belide e Aldeia, entre curiosas casas apoiadas en xigantescos bolos graníticos, aínda que non atopemos ningunha sinalización que corrobore que estamos na boa dirección, ata que desembocamos na igrexa de Nosa Senhora de Fátima, onde se atopa o inicio do trilho Megalitico de Vascôes, que aspiramos a completar para que engrose a nómina de sendeiros que levamos nas nosas mochilas.

Un peto de ánimas, cunha desas visións apocalípticas que poderían ser unha boa portada para un disco de death metal, despídenos deste pequeno enclave dende onde nos internamos nunha extensa sucesión de pastos e campos de cultivos, verdes como a esperanza, que bordeamos por camiños centenarios por onde aínda se escoita o rumor dos carros de bois.

A terra vai desaparecendo baixo os nosos pes, cuberta pola follasca que se precipita con paciencia dende as ramas dos carvalhos alvarinhos, gilbardeiras e castinheiros, que nos anuncian un deses bosques onde non podo reprimir o desexo de atopar algún día a unha desas criaturas que habitan os contos que o meu bisavó Henrique me contaba sentado á sombra do canastro.

E van desaparecendo os muros de pedra vernizados co brión, para levantarse paredes de terra tamén pintadas con diferentes capas de manto vexetal, formando fermosísimos túneles nos que se nos dispara a cobiza de imaxes dixitais para ese arquivo gráfico que, grazas á xenerosidade de Tesorito, non deixou de crecer.

É de tal beleza este traxecto que coincidimos en que xa pagou a pena o amencer, e danos un certo reparo abandonar este territorio de lenda ó desembocar en outro peto de alminhas, no lugar de Cha dos Ferros, onde volvemos a atopar outra mostra desa iconografía tan enraizada na tradición relixiosa, enraizada na superstición local, e tan características dos pobos do Alto Minho, e que sen dubida forma parte da súa riqueza etnográfica.

Pero aínda temos pegadas que sementar e as vamos espallando por un camiño de terra que vai gañando metros ó ceo, e conforme avanzamos van desaparecendo as árbores e no seu lugar xorden grandes bolos de granito que no horizonte forman siluetas impoñentes, que me fan soñar con aqueles tempos nos que os meus dedos tiñan unha sede perpetua de vértigo e de bacío, e os meus músculos tensábanse como arcos para intentar acariñar as nubes. Consólome fotografando os lagos de montaña que as chuvias da véspera formaron no camiño, recortando as siluetas das boas xentes que me acompañan, as beiras enchidas de fungos e cogomelos das formas máis variadas.

Insisto, porque son un animal obsesivo, en levarme pequenas postais nas que se repiten, unha e outra vez, os mesmos elementos, quizais tremendo que desaparezan ou que as miñas articulacións non respondan ós meus apetitos e se instale definitivamente o inverno, ou simplemente para reforzar ese exercicio da memoria co que evito ter o mesmo destino que os peixes.

E rexistrando fochancas ou pedras, mentres desafío a paciencia dos meus amigos, chegamos ó lugar de Porto Velho, onde atopamos un pequeno regueiro sobre o que está unha casa abandonada e os restos dun vello Wolswagen, que se me fai difícil entender como chegou ata aquí. Poderíamos preguntarlle a un seareiro que atopamos neste solitario lugar, pero o balbordo de cans que o acompañan, e a lonxitude da súa escopeta non lle confire un aspecto moi amigable.

Así que continuamos ata a colonia forestal de Châ de Lamas, que resultou da rotación dos terreos forestais para aproveitamento agrícola na década dos corenta, durante o período do Estado Novo, atravesando a parte menos grata do noso periplo que se atopa pragada de vastas extensións de piñeiros e eucaliptos.

Cando chegamos ó pequeno núcleo rural detémonos nun fermoso estanque que, quizais en outra estación, invitaríanos a mergullarnos, e como tampouco estamos para estes excesos limítome a tentar a captura das distintas plantas acuáticas que o habitan, así como as árbores que tecen pacientemente a alfombra que cubre as súas beiras.

Tamén fago un pequeno catalogo do gando, preferentemente cabuxas e ovellas, que atopamos nos vastos prados que se crearon na época de Salazar, onde tamén podemos observar pequenos montículos que agochan as mámoas, eses monumentos megalíticos nos que se enterraban os nosos antepasados, que dan nome á ruta circular. Estes túmulos de terra que cobren unha cámara funeraria formada por varias laxes de pedra, constitúen o núcleo megalítico de Châ de Lamas.

Camiñamos por unha pista forestal que rodea os enormes pastizais, convertidos en esmeralda polo zume das nubes, alternado pequenas agrupacións de piñeiros e campos de cultivo, ata acadar un río senlleiro que nutre as raíces de altivas faias que aledan o noso paso coa súa sombra. Este precioso camiño desemboca nun camiño asfaltado, polo que por fortuna non avanzamos mais ca uns metros para ascender lixeiramente por un outeiro pelado que nos leva o lugar de Senra, e pouco despois a acadar a pequena Ermida de San Antonio, e algo máis adiante observamos como o ceo derrete ouro líquido sobre o pobo de Vascoês.

Por alma de quem facemos exercicio de inmersión nestes camiños? Que nos move a insistir nesta xeografía de topografías amables? Mentres nos afastamos destes territorios outonais nos que semella detido o tempo deixoume apertar polos soños, cos ecos afastados da música barroca coa que Xurxo intenta culturizarnos, e se disparan os nosos sorrisos lembrando os sendeiros que agora conteñen a semente das nosas pegadas.

Fai menos de dous meses, comezaba a habitarme unha nostalxia que non sabía como combater, para que non se transformara en tolemia, para que non maldicise a mala sorte das caricias detidas, crecendo nun saco de tenrura que ameazaba con desbordarse, e agora nas miñas botas atopo os motivos.

Nestes días nos que agoniza a semana, e pesa máis ca nunca a area nos petos, e a pantalla de televisión ofrece distintas visións do mesmo inferno, recuperei os horizontes para formar parte das súas curvas, compartindo cos meus fieis a sinfonía de cores da natureza.

Desfacendo a lingua de asfalto que se estende sobre montes, ríos e pobos, traspasando esa fronteira que nos devolve á metrópole, facemos un alto no camiño para volver a un deses lugares comúns onde se deron varios momentos da miña pequena historia, abrindo ou pechando capítulos que levo escritos baixo o peito.

Aínda que xa pasara tanto tempo que o atopamos pechado, non sabemos si definitivamente, e non podemos disfrutar dunhas merecidas cervexas neste comedor enciclopédico, despois de que Zalo, que para algo está nas terras que o viron nacer e crecer, lle narrara as peculiaridades do Russeau, que así se chama, ó único integrante do noso pequeno grupo que descoñecía a súa existencia.

Así que poñemos punto final a outra edición destas saídas dominicais, aínda que eu, como sempre, resístome a acatar o epílogo e, esto é mostra delo, o estiro durante varias páxinas, volvendo unha e outra vez sobre as imaxes para mudalas en palabras. Outra vez teño que preguntarme con que sentido insisto en recuperar estes días para que calquera que non sexa eu mesmo. Non deixan de ser un feixe de pasos compartidos para facer a dixestión das comidas excesivas nos días feriados. Pero quizais non sexa importante a resposta, senón seguir mantendo a ilusión de que avance a semana, para volver debuxar novos mapas nos que se confundan os nomes dos lugares e dos amigos.

E8 Trilho de Corno do Bico (Paredes de Coura)



Domingo, 12 de novembro do 2006



Outra mañá sorrinme as teas de araña, a pesar do vernizado interior que me deixou a inxestión de sustancias nocivas a noite anterior, e que ten unha traducción simultánea e inmediata: a santa resaca. E sorrinme as escamas que se desprenden do soño cara ó desaugue, para reunirse co océano, porque sigo derrotando os domingos insistindo en compartir camiños cos meus seres queridos, e se esvaecen os efectos das sombras ó saír da ducha, e encho a mochila cun feixe de pegadas para sementar os sendeiros da nación lusa.

Con este ánimo e as ganas renovadas de grandes espacios reúnome cos fieis destas cerimonias dominicais onde intentamos combinar as afeizóns gastronómicas coas adicións deportivas. Ás portas da saída da metrópole espéranme o groso deste exército irregular, que non cesa de crecer en efectivos, o que comeza a lembrarme outros usos e costumes.

Xurxo, membro fundador destas convocatorias, ven acompañado do seu caro Pietro, que dende as terras romanas ven a conquistarnos cos seus xestos amábeis; Zalo insiste en pastorear as nosas incursións en territorio portugués, xa que ten a súa topografía debuxada no corazón; Iolanda almorzou unha chea de quilómetros para sumarse á dobre militancia e tráenos a Flores, para reforzar a sección feminina; Nuria decide probar tamén sorte, despois de coñecer os rigores do grupo matriz nas serras do Leboreiro; Miguel volve entusiasmado pola anterior edición, coa intención de facerse habitual; e María tamén comeza a collerlle gusto a sacrificar algunha noite de baile para aledarnos coa súa presencia.

Aínda non se dispararon as alarmas e solucionamos con dous vehículos e todo o mundo está no punto de partida á hora sinalada, a pesares de que non podo evitar unha certa desazón provocada polo aumento progresivo de integrantes de estas saídas dominicais, que en ningún momento tiveron outra intención que a de reunirse un pequeno grupo de amigos en torno a unha mesa e a un camiño. Para compartir o primeiro cruzamos a fronteira líquida que ondea simbolicamente na nosa bandeira, deslizándonos por unha desas linguas de asfalto que secciona prados e montes coas que os homes calman a súa sede de velocidade e renden pleitesia á urxencia, e crécennos as ganas de integrar estas paisaxes co ritmo pausado dos nosos pasos.

Iso si, antes de insistir na nosa particular colección de carreiros, congostras e canicouvas, que conforman pouco a pouco as escalas dos nosos mapas emocionais, de esas liñas que debuxan a topografía da nosa memoria, detémonos no Stop, para sumar máis puntos no noso carné de exploradores gastronómicos que, pese ó cedo da hora, xa se atopa cheíño de comensais domingueiros con tanta fame coma nós.

Aínda así prepárannos de seguida unha mesa onde sentamos os nosos reais os nove fieis, ós que nos lle dou tempo de reaccionar á dictadura do menú obrigatorio consistente, non podía ser outro neste sitio sinalado, en arroz malandro con panados regado cunhas botellas de viño alentexano, ou con cervexa súper bock, que en esto admítense disidencias. Cos primeiros tragos cálmanse os rigores da resaca, e máis aínda cando empezan a repartirse as abundantes racións de este arroz pobre que enriquece os nosos pratos.

Non hai queixa sobre a calidade e prezo dos manxares que xa levamos no bandullo, xa que nun tempo record devoramos dúas fontes de arroz e outras tantas de panados, o viño e as cervexas, e acurtamos a sobremesa con cafés e xarutos urxentes, pagamos e voltamos ós coches para aproveitar ese ceo xerminado de azul que ignora o paso das estacións.

Voltamos ós contornos de Paredes de Coura, porque somos animais teimudos e insistimos en tropezar unha e outra vez coas mesmas pedras (esta é a quinta ocasión que pisamos estas terras en pouco máis dun mes), sempre conmovidos pola beleza das súas grandes mansións e polas curiosas formas dos seus campanarios, recortando horizontes. E ó chegar á aldea de Tumio detemos a nosa pequena caravana e procedemos ós estiramentos de rigor, nas súas diversas modalidades: hai quen prefire empurrar un coche para tensar os músculos, outros amárranse ós sinais para a mesma función, incluso hai quen utiliza os bastóns telescópicos para realizar figuras ximnásticas.

Cando xa quentamos as articulacións neste núcleo rural, onde podemos observar algúns exemplos da arquitectura popular, dende os simples espigueiros ata as típicas casas das comunidades montañesas do Coura, por onde se alongan as nosas sombras, na formación clásica das columnas guerrilleiras, coa vangarda imprimindo un ritmo acelerado e unha retagarda intentando borrar as pegadas do noso avance ou, como neste caso, rexistrándoas.

Unha vez que deixamos as últimas casas ás nosas costas desembocamos nunha sucesión de campos de cultivo, rabiosamente verdes despois das chuvias das semanas pasadas, que foron de verdade abundantes. Estes campos están traballado en socalcos, regados regularmente pola auga acumulada en pozas e conducida por levadas escavadas na terra, rodeados por escultóricos muros de pedra e bordeados por acevos (ilex aguafolium) e castiñeiros (castanea sativa). Abrimos e pechamos cancelas que evitan o paso do gando dende os pastizais, como se atravesáramos portas centenarias que conforman un labirinto no que as marcas do sendeiro nos impiden perdernos, para sorte deste cronista que, unha vez máis perde de vista o groso do pelotón polo seu afán de capturar imaxes dixitais coas que refrescar ese sentido do que carecen os peixes e os pobos.

Chego á pequena ermida de Gesteira, onde esperan os meus compañeiros, e que segundo o gravado que se atopa na súa fachada de pedra data de principios do século dezaoito: Neste pobo parece que se detivo o tempo, e as construccións están bastante arruinadas, co que non paga a pena deternos demasiado, e en poucos minutos sobrepasamos o feixe de casas senlleiras que aínda están habitadas para camiñar outra vez entre campos amurallados que, pouco a pouco, van dando lugar a bouzas e campos abandonados onde a vexetación autóctona proliferou de forma espontánea, para ingresar nunha extensa carballeira que está dentro dos marxes da catalogación de Mata Nacional, e que forma unha paisaxe protexida. Esta floresta resultou da plantación levada a cabo no período da dictadura do Estado Novo, pola Junta de Colonización Interna, no seu polémico Plan Florestal a Norte do Tejo, que transformou radicalmente estas terras.

Segundo nos indica a guía deste sendeiro, que está nomeado como Trilho Alto dos Morroês, atopámonos nunha desas fragas que forman un hábitat único para innumerables especies de flora e fauna. Este hábitat é tan rico e diversificado que aquí atopan abrigo e alimento o lobo ibérico (canis lúpus signatus), o corzo (capreolus capreolus), o esquío vermello ( sciurus vulgatis), a toupa de auga (gallemis pinennaicus) e a aguia de asa redonda (buteo buteo), aínda que non temos a sorte de observar ningún destes exemplares, sen dubida asustados polas nosas pegadas e polas nosas risas, pois o encanto desta fraga mellora os humores e facilita as dixestións.
O que si atopamos son eses estraños animais que teñen o costume de abrazar os troncos das árbores, e ós que a ciencia biolóxica aínda non puxo nome, que a min seméllanme un cruce entre koala e preguiceiro, e que nos acompañan por este camiño alfombrado de follas caídas. Entre as súas especies favoritas están os carballos (quercus robur), castiñeiros (castanea sativa), bidueiros (betuna alta) e faias (fagus sylvatica), e por fortuna os discípulos de Salazar dispuxeron de todas estas especies nesta área forestal e podemos fotografar estes momentos insólitos nos que se confunden o animal e o vexetal.

Continuamos por estas paraxes onde nos sentimos inclinados a crer nos seres fantásticos que se agochan baixo a sombra dos cogomelos ou ó abrigo dos troncos vencidos, ata un lugar onde enlazamos co Trilho de Corno de Bico, improvisando un recorrido que só estaba na cabeza de Zalo, abandonando o ascenso ó Alto dos Morroês, e comezamos a descender os poucos metros que gañaramos. Aquí faltounos a comunicación, porque de saber que non íamos coller un aire, senón a abandonar a ruta orixinal non tomaríamos esta dirección, pero tampouco está mal este sendeiro e non vamos a anoxarnos por este cambio de plans.

Máis aínda cando, despois dunha pronunciada aínda que breve subida, chegamos o lugar de Atalaia, onde atopamos as ruínas dunha casa forestal, onde facemos unha pequena pausa para encerrarnos nunha curiosa plantación circular de eucaliptos xigantescos.Tamén baixo a construcción hai unha pequena fraga de pedra, onde grandes bolos forman caprichosos pasillos vernizados con diferentes tonalidades de verde.

Voltamos á fraga onde o outono combina caprichosas paletas de cor, ata alcanzar un amplo camiño de terra asombrado por xigantescos cedros de Oregón, por onde acadamos a indicación de Tumio, que nos marca o descenso ó pobo, para sorpresa do pequeno continxente que aínda se vía con forzas para engadir outra hora de andaina ás dúas que estamos a punto de completar. Na baixada volvemos atoparnos con esa praga dos montes que son os cazadores, e ó pasar xunto a eles gardamos un elocuente silencio. Dende aquí acadamos unha boa panorámica do noso pequeno recorrido, que nin tan sequera o noso improvisado guía pensaba tan breve. O descenso é pronunciado e non tardamos en chegar ás primeiras casas, onde disparamos as últimas fotos antes de voltar á cerimonia dos estiramentos.

Temos unha hora de luz, e para aproveitala subimos outra vez ós coches, desfacendo os poucos quilómetros que nos separan de Paredes de Coura, onde facemos un pequeno recorrido turístico. Recorremos o entorno da súa impoñente igrexa, á que acedemos por unhas escalinatas pétreas que se abren nunha cascada de peldaños á esquerda e á dereita, ignorando as prohibicións para pisalas pois se atopan en proceso de rehabilitación. Aquí a todos se lles ocorre un bo fotograma para levarnos a casa, e Miguel pechase nun cilindro de cemento para levarse o premio de dúas instantáneas, pero o ceo empeza a derramar a súa luz e a batería da cámara, por simpatía, tamén se somete o dictado das sombras.

Atravesamos a Praza Maior cando, como lucecús, empezan a prenderse as decenas de focos que xerminan entres as súas baldosas para anunciarnos o crepúsculo, e os parroquianos espíannos dende as fiestras, porque parece que regresaron os restos do exército de Pancho Villa. E con maneiras de guerrilleiros tomamos ó asalto a primeira terraza que nos sae ó paso e esiximos bebidas quentes e doces para restituír as calorías que deixamos no monte despois de moitas horas e de moitos metros de altitude. Ata Pietro nos agasalla con un enorme bolo do rei, porque faise cargo de que esta tropa pode acurtar o camiño, pero que sempre acaba chegando a algún comedeiro público onde manter o tipo e facerlle perder a paciencia a máis estoica das camareiras.

E como somos amigos dos excesos, despois de despedirnos con gran desprego de bicos e apertas, fraguamos os plans para completar as comidas obrigatorias do día, e repasamos mentalmente os sitios onde podamos satisfacer a nosa gula. Cando caemos na conta de que o San Amaro, o noso refuxio é máis recorrido, está pechado en domingo, e acollémonos a invitación de Xurxo para seguir a festa na súa casa, pero ó chamar ó Nacho para que se nos una disparanos palabras e ferímoslle o orgullo. Tanto é así que rematamos ceando con el, pero na casa de Montse, que é outro tesouro, todos os ocupantes do coche de Xurxo, con Pietro, María e este facedor de crónicas.

Os ovos con patacas, os sorrisos, o queixo manchego, as fotografías, o Ribeira do Duero, as invitacións á península itálica, a ensalada, as cancións de Pink Floyd, o xamón curado, as anécdotas do día, as infusións e as palabras amables, poñen un happy end a esta xornada. Ímonos cada quen ó seu acubillo, con ganas de outro domingo.

E7 Sendeiro da Freixa (A Lama)

Domingo, 5 de novembro de 2006
A estas alturas da estación outonal fáisenos difícil cumprir os soños dos amigos que queren un ceo vernizado de primavera e salpicado de nubes, unha sinfonía de cores nunha fraga autóctona que fora respectada polo lume, un río que se verta salvaxe por un val agochado e un par de pobos pintorescos que aínda conserven mostras da arquitectura popular sen demasiado desnivel e que non supoña máis de tres horas de recorrido, para non ter que abandonar demasiado cedo ó calor das sabas e poder xantar sen presas antes de sementar un feixe de pegadas neste territorio de soños. Por sorte teño a combinación perfecta na mochila e, despois de insistir no suborno do home do tempo que descargou o zume das nubes durante a noite, reúnome con un variado grupo de sendeiristas para compartir ceo, fraga, río e pobos, con os que estou convencido de pódelles ofrecer unha boa alternativa para ese día infame que é o domingo, onde o aburrimento mata a máis xente que as bombas.
Regresa Xurxo á disciplina das andainas dominicais, coas ganas das edicións anteriores nas que compartimos nas terras de Cotobade e do Val do Coura, e serve de anfitrión a Luís, que ven coa elegancia dos exploradores británicos, quizais pensando en que os nosos sendeiros son aptos para sortealos a lombo dun elefante, tamén insisten, para darnos unha segunda oportunidade, Vicki e María, que nos acompañaron en seguir o rastro dos Combatentes de Travanca, despreciando as fronteiras cos seus sorrisos e insistindo nas diferencias fraternais, sobretodo en materia de indumentaria montañeira; e finalmente únesenos, froito dun encontro casual na noite do sábado, Miguel Panette, compañeiro de tantas convocatorias do Club de Camiñantes, ó que lle apetece probar novas fórmulas de saír ó monte, sen a masificación e os madrugons do noso grupo matriz.
Saímos á hora indicada, cando xa pasan trinta minutos do mediodía, cun ceo vernizado de primavera e salpicado de nubes, como me prometeran na estación meteorolóxica, cos brazos espidos pese a atoparnos a principios de novembro, para devorar os quilómetros de asfalto que nos separan das terras de A Lama, no corazón de Pontevedra, onde se atopan os nosos modestos obxectivos.
Chegamos ó pobo onde reside un enorme complexo penitenciario, tras atravesar as estradas onde apreciamos os efectos da marea vermella que asolou os nosos montes, sabendo que os culpables ocupan aínda responsabilidades políticas e presiden consellos de administración, e que en ningún momento temeron visitar as instalacións da cadea situada tan preto da zoa cero deste autentico desafío ó conxunto do pobo galego.
E como non podemos facer nada para castigar a estes cabróns, neste sistema perfecto no que só nos deixan opinar cada catro anos e de unha maneira moi parcial, nos sentamos na mesa do restaurante Os avós, onde compartimos unha sopa de estrelas e un deses pratos típicos da nosa gastronomía, co seu touciño, verza, galiña, costela, rabo, patacas e xamón, ou sexa un cocido mais galego que as gaitas das que, todo sexa dito, non somos demasiado partidarios. Tampouco podemos dicir que sexa o mellor que nos meteramos entre peito e lombo, pero por sete euros, cunha boa selección de filloas de postre, birras e café para todos, non se pode pedir moito máis ¿ou si?: que aforraran un pouco de sal na cociña, para que as nosas gorxas non estiveran ten pendentes do nivel das cantimploras.
Abandonamos o pobo que nos ofreceu parada e fonda coas bendicións de Luís, que volveu repetir o menú folclórico nos últimos dous días, e subimos ata o santuario d’As Ermidas, rodeado por piñeirais calcinados e montes descarnados onde o único que xerminan son as pedras, para alcanzar a indicación da Fervenza do Río Oitaven, que con gran ostentación ignora a toponimia local (no é o Oitaven, senón un dos seus afluentes: o río Xesta), e seguindo esa dirección adentrámonos no pobo de Liñares, onde remata a carreteira e comeza a nosa ruta.
No inicio atopamos unha pequena mostra do patrimonio etnográfico local, un peto de ánimas do 1881, cunha desas imaxes que tanto lembra as portadas dos discos de death metal, e onde María inicia o seu propio itinerario espiritual que lle leva a retratarse, nunha actitude piadosa, en tódalas capelas, vía crucis e santuario que atopamos ó longo do sendeiro. Continuamos ata a ponte medieval sobre o Xesta, onde recupero a miña condición de arquivador oficial de imaxes dixitais, iniciando o Camiño Real, que na antigüidade formou parte dunha importante ruta comercial que unía a costa coa comarca do Ribeiro.
Este Camiño Real está formado por unha calzada de pedra pola que ascendemos levemente, adquirindo unha boa panorámica do entorno composto polo arco granítico que sortea as augas azuis do Xesta, e as casas austeras do pobo alfombradas polos verdes pastizais, todo baixo unha cúpula celeste onde as nubes describen caprichosas formas. Antes de completar este pequeno ascenso tamén observamos unha desas minicentrais con as que os diversos gobernos populares infestaron os nosos ríos, para perxuicio dunha flora e dunha fauna autóctonas, a cambio de pingües beneficios que non repercuten de ningunha maneira na economía e no desenrolo local, e que sempre van parar a mans privadas. Por fortuna para os meus acompañantes abandonamos a subida cara os outeiros da Serra do Cando, e comezamos a restar metros para adentrarnos no canón do río, aínda que a intensa vexetación nos impida a súa visión, marabillados por que os lumes do verán respectaran esta reserva natural onde compiten cos tons marróns das follas caídas, o amarelo da flor dos toxos, o violeta dos pequenos croques e o escarlata dos cogomelos.
Pouco a pouco vai crecendo a vexetación ás beiras do camiño, e as primeiras concentracións de carballos anúnciannos a entrada na Fraga de Fonte Fragosa, á que da nome un regato que antigamente movía a roda de pedra dun muíño que, desgraciadamente en completa ruína, atopamos agochado pola maleza. Escuro futuro espéralle a un pobo que despreza o seu pasado, que non converte estas pedras centenarias sobre as que gravitou a economía da rexión, e onde se mantivo viva a tradición oral, as lendas e cantigas, nas aulas onde os pequenos cidadáns, e os maiores, coñezan unha parte da súa historia. Como a ponte medieval, ou na calzada que pisamos, nin unha sola indicación que interprete estas actuacións humanas ¿quen puxo aquí estas pedras? ¿en que tempos? ¿con que senso?, parece que as nosas autoridades locais e autonómicas lles interesa ben pouco que conservemos a nosa memoria histórica.
Con estas cavilacións acercámonos ós muros sementados de musgo que nos anuncian a proximidade ó núcleo rural de Cortegada, onde Luís toma posesión da primeira casa deshabitada que atopa, e para certificalo sae o balcón, con Miguel e Xurxo como concellais, nunha revisión de Bienvenido Mister Marshall, e nos sementa a cabeza de flores para ganarse a simpatía, aínda que xa a ten, do pobo que representamos.
Uns pasos máis abaixo está a Fonte do Seixiño, á que da nome un acevo precioso cargado de froitos roxos, onde enchemos as cantimploras e refrescamos as gorxas salinizadas polos derivados da matanza, mentres o noso explorador británico, para completar a súa camuflaxe enche a mochila con diversas plantas autóctonas. Cruzamos o pequeno tramo de asfalto que secciona o pobo ata a capela de ánimas, onde atopamos a unha parroquiana atarefada na súa limpeza, que non nos pode informar da antigüidade de este lugar de culto, e nos insiste na beleza das imaxes terribles de almas penando.
Por corredoiras de pedra sorteamos grandes casais e campos de pasto e de cultivo, deixando o pobo de Cortegada, para adentrarnos nun desas fragas onde a maxia está presente en cada árbore, en cada pedra, en cada metro do túnel de terra e musgo polo que camiñamos, fotografándonos unha e outra vez, intentando capturar as sensacións que nos transmite este entorno privilexiado. Conforme nos adentramos no interior da fraga, e as manchas de carballos se alternan con pequenas agrupacións de acevos, bidueiros e freixos, máis alerta estamos de que en algún momento nos poda saír ó paso algunha das criaturas que poboaron os nosos contos da infancia, e o noso pequeno continxente deixase arrastrar pola emoción e abraza con agarimo as árbores centenarias.
Despois dun pequeno accidente cos afectos cara estes xigantes de madeira acercámonos ó leito do río Xesta, que diminuíu sensiblemente o seu cauce dende fai quince días, nos que invadiran parte desta fraga encantada. Por sorte para este continxente, tan irregularmente pertrechado para sortear os efectos da natureza adversa, as augas volveron ó seu caudal, e o terreo está bastante seco, incluso quedaron algunhas moras para que Luís se esqueza do inoportuno resbalón nun deses prados onde se pon a proba as botas.
Voltamos a pisar un pequeno tramo de piche, o da estrada que accede a Xende, e dende a ponte botamos unha derradeira ollada ó río, nostálxicos de aqueles baños obrigatorios dos días en que camiñabamos xuntos Miguel e eu, en outras compañas, e enlazamos outra calzada de pedra pola que comezamos a ascender cara a aldea de Paradela, deixando a nosa esquerda solitarios pastizais. No interior do pobo facemos un alto na súa capela para que Luís atope curación, aínda que desconfiamos de que queira curarse, e María volve a emular a nai de tódolos homes, facéndolle honra ó seu nome, pero tampouco creémonos que queira ser realmente unha virxe.
Admiramos o muíño que se atopa no centro do pobo, que aínda conserva tódolos elementos necesarios para funcionar, e coincidimos na necesidade de que non se perdan estes últimos vestixios dunha cultura que pouco a pouco esmorece, e imos sorteando as derradeiras casas ata quedar hipnotizados por unha mazá, roxa como o pecado orixinal, que nos fai abandonar por un momento o camiño, subir á árbore e arrebatala para compartir este símbolo da primeira revolta. Deixamos despois Paradela e completamos o ascenso ó lugar onde se asentan un par de muíños, un deles en bo estado, e onde Vicki espéranos cun café quentiño que agradecemos, mentres a súa irmá, baixo unha cruz de pedra, obstinase en facer oficio de santidade. Xa completamos a ascensión e só nos queda sortear a estructura metálica do tubo que rouba a auga da fervenza, para beneficio das hidroeléctricas, para acceder ó canal de pedra que, con outros usos e costumes, unía ós pobos que recórremos en esta estupenda tarde de domingo.
Dende esta levada temos unha boa vista do Camiño Real polo que deixamos sementadas as nosas pegadas, confundido entre os cores do outono, e das fragas que atravesamos feridos pola súa maxia, e pouco a pouco tamén o río vai descubrindo os seus meandros, douscentos metros máis abaixo, espertando as ganas da nosa sección máis acuática que grava nas súas retinas a topografía das súas pozas. Temos que facer algúns pasos de escalada nunha pequena vía ferrata, nas que os máis neófitos descargan un pouco de adrenalina, e uns metros máis alá, para evitar empapar os pes de aqueles que non coñecen as virtudes do gore-tex, imitamos as cabuxas sorteando algunhas pedras de considerable tamaño, tanto que para voltar ó canal temos que facer algún equilibrio. Equilibrio que algún perde, como Xurxo, que acaba metendo media perna no rego para refrescarse dos rigores do cambio climático.
Sen embargo, a vista impresionante do Regueiro de Fonte Fragosa derramándose pola aba do monte para xuntar as súas augas coas do Xesta, e algún metros despois tras sortear a Volta do Recanto, fannos esquecer estes pequenos contratempos e asegurar que pagou a pena o chegar ata aquí. Comprendo os acompañantes que por primeira vez observan este prodixio da natureza: a min mesmo, que estiven aquí en innumerables ocasións, non deixa de marabillarme este espectáculo no que o río Xesta precipitase o bacío formando unha cortina de escuma branca.
Camiñamos ata a boca da fervenza, onde detémonos para capturar as derradeiras postais dixitais e para descansar escoitan o continuo bater das augas sobre o granito, formando caprichosas formas coma as clásicas marmitas de fadas, onde estás criaturas mitolóxicas fabricas os seus feitizos, e aínda que non creamos en lendas temos que rendernos á maxia do crepúsculo, onde advertimos un disco solar que pouco a pouco mergúllarse no océano para morrer, polo menos ata o día seguinte, no que resucitará. Temos a luz xusta para alcanzar o coche, no pobo de Liñares, atravesando as últimas fragas, e poñendo fin a un sendeiro que nos levou algo máis de tres horas, nas que tivemos ceo, fraga, río e pobos, na medida na que o demandaran.
Completamos os estiramentos de rigor, para evitar esas lesións musculares que nos son tan familiares, e xa baixo o manto abisal da noite abandonamos estas terras de A Lama, mentres a lúa xoga coas nubes e se asoma ou se agocha dependendo do alento cálido do vento.
Pola estrada de Pontecaldelas descontando quilómetros ata o lugar de A Insua, onde temos preparada a derradeira sorpresa para Luís, que cría completado o día perfecto, e ímonos a cear a un deses sitios entrañables onde a arquitectura popular dá acubillo a un deses negocios onde hai música, comida e bebida, o Heicho de dar queridiña, onde ó abrigo do seu patín dámonos unha homenaxe a base de xamón, pan con tomate, e un par de martinas, especie de pizzas con base de tortilla, unha con tetilla e pementos, e outra con vexetais, mentres nos baixamos un par de cervexas por cabeza. Só nos falta un gaiteiro, e votamos de menos o Nacho, mentor de estes excesos dominicais, ao que o vento lle inchou as velas para surcar outros mares.
Despedímonos cun cardume de proxectos baixo o brazo, para voltar a editar estes afectos que adquirimos polo camiño, aínda que a despedida non teña nin un pouco de tristura despois de desfroitar dun día no que non faltou de nada: gozamos da comida e do camiño, da amizade e da beleza, dos soños e da memoria. Son estes praceres sinxelos polos que paga a pena erguerse un día máis, aínda que sexa domingo, e erguerse o día seguinte, aínda que sexa luns, para lembralo.

Seguidores