E21 Trilho dos Canhos de Agua (Viana do Castelo)

Domingo, 25 de febreiro de 2007

Nesta ocasión non teño que desprezar as previsións meteorolóxicas para arrincarme a trabadas as teas de araña, en outra desas mañás de domingo nas que amañezo con area na gorxa e unha banda de mariachis facendo un pasarúas polo interior da miña cachola, nin facer un reconto de cadáveres para licualos na cafeteira, mentres decido a indumentaria coa que cubrir os meus osos doridos polos excesos das horas pretéritas. Sóbranme razóns para sorrirlle ás nubes, para descontar as horas que me acercan ó crepúsculo, en compaña dun cardúmen de seres queridos cos que insisto nesta sementeira estéril de pegadas.

Con eles insisto nas tradicións, nesta sorte de xestos repetidos que nos conforman como colectivo, e volvemos recorrer a lingua de asfalto que nos afasta das terras portuguesas, para recalar outra vez no máis parecido que temos a unha sede social: ese comedeiro con nome de sinal de tráfico, que mantén os nosos niveis de malandremia nunha proporción aceptable. Aínda que sempre hai alguén que, como nas mellores familias, desafía a ortodoxia e atrévese a trocar o cabrito por esa poción máxica que nos da as forzas precisas para seguir coleccionando camiños.

E os meus seres queridos teñen nome, e para que conste en acta os nomeo: Zalo, caudillo de camiñantes e congostreños, que non perde ocasión para pastorearnos e así establecer un novo enlace no complicado mapa de sendeiros que ten na cabeza; Habibi, incansable constructor de teorías sobre calquera tema que nos sala ó paso, que divide o mundo entre o “ten punto” e o “non aporta nada”; Nuria que está sen dubida na primeira categoría, e que obrou a milagre de converter o noso amigo nun afamado montañeiro, competindo en loita desigual contra os encantos da informática; Nacho, o noso Tesorito, antigamente coñecido como Tremendo Pavo, ó que as febres mantiveron afastado da nosa compaña, e que decidiu combater ós virus cunha boa suada; e como sorpresa se nos suma Mónica, que sempre vai ter o número dous, e que venceu as reticencias á nosa fórmula dominical para volver compartir congostras, carreiros e canicoubas, como nos vellos tempos.

Pois con esta sorte de persoas amables, e coa bendición do ceo, que nos guinda bafaradas de lume para desafiar ó inverno, descontamos os quilómetros que nos arredan de Viana do Castelo, onde arranca o itinerario que nos propuxo o de Paramos, en outro dos seus intentos en conectar a extensa rede de sendeiros lusos.

Deixamos os nosos coches no alto de Santa Luzia, dende onde temos unha ampla e bela panorámica da cidade, e a foz do río Lima que se derrama maxestosamente no océano Atlántico, onde a estreita franxa dourada dos areais fai de fronteira á extensión esmeralda dos campos de cultivo. Nesta atalaia atopase a impoñente basílica adicada á mesma santa, que parece que ten moita devoción nestes lugares, dado a contundencia e altura dos seus muros, e á súa sombra o panel indicativo do noso percurso pedestre: o Trilho dos Canos de Agua.

Case non teño tempo dos estiramentos precisos, nin de disparar catro tiros dixitais para captar as postais que me rodean, porque xa a tropa saíu á estrada, baixo a dirección do Tenente Almeida que, aínda que o continxente das tropas non sexa numericamente importante, non dubida en pórse ó mando, para non perder o costume. Tras eles avanzo polo asfalto, bordeando un muro vernizado polo brión, e ó chegar a unha casa en ruínas comezamos a descender por un camiño forestal, cuberta na súa gran parte por eucaliptos e mimosas, especies que desprazaron ó bosque autóctono, escoitando as primeiras queixas de Habibi que vai contando os metros que nos acercan ó mar, para indicarnos todo o que temos que subir para volver ós coches.

Perdemos altura con facilidade na primeira centena de metros, seguindo a estela das marcas roxas e amarelas características destas rutas, ata chegar a dous grandes arcos de pedra, os Arcos do Fincâo, onde a sección fotográfica do grupo se detén a intentar captar un pouco da maxia deste lugar enfeitizado. Estas estructuras de pedra son a parte máis visible do acueducto por onde discorre a nosa ruta, xa que por riba delas pasan os canos de auga que nomean o sendeiro. Aínda hoxe este sigue captando a auga das minas da Serra de Santa Luzia para abastecer os depósitos de Viana.

Camiñamos por unha levada de granito, e baixo a sola das nosas botas sentimos o discorrer do líquido elemento, sorprendido pola lonxitude desta construcción que serpentea atravesando o corazón da fraga, onde se alternan eucaliptos, piñeiros e mimosas, sorteando desniveis que, uníndose a unha temperatura máis que benigna, nos arrancan os primeiros suores. Aínda que non son nada en comparación cos que deberon licuar os esforzados constructores desta conducción dos acuíferos diseminados pola montaña.

Avanzamos gañando metros ó ceo, cando atopamos outro arco de pedra que salva o obstáculo dun pequeno regueiro, e aquí podemos observar un muíño e a entrada dunha mina escavada na rocha, e continuamos a ascensión sempre por riba do canal de pedra que nun par de ocasións está interrompido por aliviadoiros que reciben o simpático nome de casinhas de agua. Tamén nos atopamos con varios desvíos para o acceso a novas minas, que poderíamos visitar se non fora porque o noso grupo decide acadar canto antes o Alto da Pena, dende onde se contemplan unhas magnificas visitas da serra.

Todos pagamos o noso tributo de suor na subida, pero hai algún a quen non lle parece suficiente prezo e lle da unha propina de saliva, eso si, para queixarse. Sen decatarnos case completamos o tramo da levada, e desembocamos nunha pontella sobre un ribeiro que se precipita sobre unhas pedras formando un modesto salto de auga.

Transcorridos algúns metros confluímos a unha estrada, que nos anticipa a entrada nun núcleo rural, xa que unha placa nos indica que camiñamos pola rúa Tía Iberia. De seguida esquecémonos de que estamos pisando asfalto, xa que todo o que atopamos ó noso paso forma un entorno con certo encanto, no lugar de San Mamede, pertencente a freguesía de Areosa, que nos da a benvida cunha pequena capela onde, segundo a nosa guía realizase no mes de agosto a festa do mel.

No prado que se tende ós pes do recinto sagrado pacen tranquilos equinos, indiferentes ós disparos dixitais cos que intento atrapalos, mentres un pouco máis adiante Habibi fai o propio con algúns recunchos máxicos dos moitos que compoñen este conxunto de casas que supoñemos cun certo poderío económico, dado a envergadura e consistencia dos muros das súas construccións. Afortunadamente, neste caso, parece que os cartos e o mal gusto non van xuntos, e o resultado é bastante alentador.

Á saída do pobo, ás beiras dun regueiro, agrupámonos co resto da tropa, e comentamos a beleza do lugar onde nos atopamos, aínda que tamén escoitemos as típicas queixas pola lentitude da nosa marcha, debido ó empeño da sección fotográfica de seguir ampliando o arquivo dixital destes domingos deportivo-gastronómicos.

Continuamos a marcha, pero antes de abandonar o poboado de San Mamede visitamos o seu enclave orixinal, a Aldea Velha, un conxunto de vivendas derruídas baixo unha espesa capa de brión e de silveiras, aínda que á vista da rehabilitación de vellas construccións que se está realizando no lugar non cremos que permanezan neste estado por moito máis tempo.

Volvemos sobre os nosos pasos para acadar outra vez o firme asfaltado, polo que discurrimos entre as receitas dun completo menú que Habibi, con todo o seu saber culinario, comparte con Tesorito, e que agardamos probar algún día, para ver os efectos destas ensinanzas.

E con esta e outras conversas acadamos unha pista forestal que nos introduce na Bouça do Frade, que discorre entre un bosque mixto de piñeiros e eucaliptos, e suavemente ascendemos ata o Alto do Frade, onde se alza a silueta dun edificio abandonado. Esta obra, coñecida como a Casa do Radar ou Casinha dos Aviôes, non foi rematada, e estaba destinada á instalación dun posto de control aéreo durante a segunda guerra mundial, constituíndo unha magnifica atalaia para contemplar, e máis nun día onde o tempo resulta tan magnánimo, unha ampla panorámica da cidade de Viana e sobre todo o Val do Lima.

Tamén desde este punto podemos observar o Monte de Santa Luzia, e a basílica onde deixamos os nosos vehículos, e a distancia que nos afasta, cuberta por un espeso arboredo. Por esta fraga, na que abundan mimosas e piñeiros, nos internamos, despois de descansar brevemente ó lado do esqueleto da edificación militar, e camiñamos un breve tramo cuberto con grandes lousas de pedra, ata desembocar outra vez nunha estrada, e desde aquí, en outra pista forestal onde se multiplican os coches cos cristais empañados, poñendo a probas de resistencia a suspensión e a tapicería.

Chegamos a un parque forestal, onde existe un miradoiro con vistas ó océano, e onde Zalo tranquiliza ás tropas sinalando no mapa o pouco que nos queda para rematar o noso círculo.Estamos na Carreira do Tiro, chamado así polo campo onde se practican os militares do cuartel que está o carón do camiño, xa no derradeiro quilómetro do noso itinerario.

Antes de chegar outra vez ó punto de partida subimos ó depósito de auga da cidade, dende onde tamén temos unha panorámica xenerosa da cidade e do val. Só nos queda pendente a Citania de Santa Luzia, un dos castros máis coñecidos do norte portugués, pero ¿a quen lle interesan unhas pedras milenarias se nos agarda a merenda?.

E20 Sendeiro da Costa da Vela (Cangas do Morrazo)



Sábado, 24 de febreiro do 2007




Toda regra ten a súa excepción, esa variable que confirma que nada é inmutable, e que a vontade pode quebrar as máis férreas disciplinas e transformar os costumes. E máis aínda nesta sorte de entregas sendeiristas onde a fórmula utilizada saíu dunha alquimia interesada polos horarios imposibles e as lesións musculares. Por iso non dubido en cambiar o día da convocatoria a pesares de que non sempre ocorren as cousas como un planea.

En definitiva, que tiña os meus motivos para cambiar a miña cita dominical con eses exercicios ximnásticos e por iso adiantei un día a data, sabendo, eso si, que atoparía algún entusiasta dos camiños para acompañarme. Na comida da véspera, apuntáronse Nacho e Zalo a miña proposta, aínda que no momento da verdade só o último teña forzas para vencer os virus e sumarse á miña intención de recorrer a Costa da Vela.

O que non supón unha excepción é a falta de sono que me acompaña, por eses vicios nocturnos ós que non me resisto con suficiente vehemencia, e que engaden dureza á orografía que temos que recorrer, non sen antes, en esto si que non admito fracturas ideolóxicas, encher o estómago con algo mellor que boas razóns. Para elo voltamos a Coiro, onde tiñamos previsto camiñar nun primeiro momento, pero a ausencia de Tesorito, que ía exercerde guía, nos fai recalar aquí somentes para xantar. Como corresponde á nosa condición espartana, pedimos un menú frugal: tortilla de patacas, croquetas e calamares, e unha botelliña de godello da casa, para contrarrestar os efectos da noite.

Atravesando o corazón do Morrazo chegamos ó Espacio Natural, en réxime de protección xeral, da Costa da Vela, onde se atopa o Areal de Barra, un importante cordón dunar que se estende pola ladeira do monte ata a praia do mesmo nome. As previsións meteorolóxicas non son precisamente boas como para un día de praia, e por iso antes de abandonar o noso vehículo vestímonos con roupas hidrófugas para protexernos da persistente cortina de auga que está derramándose dende o ceo. Atopamos unha paisaxe moi distinta á do verán é máis, agora podemos atopar a verdadeira paisaxe, libre da invasión masiva helitrópicos, aínda que o seu rastro é bastante evidente en todo o extenso piñeiral que anticipa o encontro co océano: envoltorios de plástico, recipientes de cristal e outros materias que degradan este lugar máxico.

A franxa de litoral formada por branquísimas areas que delimita esta enseada, segue sendo un pequeno anaco do paraíso, e non é de estrañar que fose escollido polos precursores do nudismo en Galiza, é máis, o meu compañeiro pode dar fe dos malos modos que os axentes da autoridade tiñan para tratar de impedilo, xa que por este motivo deu cos seus osos no cuartel de Cangas.

Mentres camiñamos polas dunas que se moven imperceptiblemente co empuxe dos ventos, observamos a variedade de especies vexetais, condicionada pola aportación de carbonatos procedentes dos restos das conchas e moluscos, e pola salinidade que proporciona o preto que está o mar. Pese a estas duras condicións da vida determináronse ata 140 especies diferentes, a pesares de que conforme nos acercamos á costa, debido ó constante varrido dos ventos, só se manifestan en abundancia os espiñosos cardos, o brezo e as zarzas.

Chegados ás beiras do océano asistimos a un magnifico espectáculo da praia deshabitada, se descontamos os exemplares de cormoráns e gaivotas que levantan o voo noso paso, e sementemos as nosas pegadas na area virxe, como si aterraramos nun planeta deserto. Pese á contumaz chuvia que cae sobre nós, avanzamos a bo paso ata acadar a costa rochosa, non sen antes atravesar un pequeno regato que desemboca no mar formando unha minúscula lagoa que contribúe a enriquecer aínda máis a variedade botánica.

Dende a mesma foz parte un estreito sendeiro, que bordea os cantís, e por el transitamos mentres vai remitindo a poalla, e incluso algúns raios de sol son capaces de rasgar a compacta formación de nubes e derreter un pouco de ouro líquido sobre o mar. Camiñamos entre espesas matas de toxos, e conforme gañamos altura van aparecendo manchas dispersas de eucaliptos, unha das sete pragas que azoutan a este país, ata que xa arredados do areal adentrámonosnas ruínas dunha fábrica de salazón, que debido ó seu tamaño debeu ter unha certa importancia na economía da rexión.

Sempre a poucos metros do mar imos debuxando unha liña costeira que nos leva a unha finca con unha desas construccións de fortuna que evitan o derribo pola súa precariedade, e que aínda así dispón dun rústico porto, incluso dunha aparatosa guía para izar as embarcacións. Aquí existe unha pequena cala, cara onde descenden unhas escaleiras de madeira, e tamén aquí se acaba o sendeiro que vemos seguindo, polo que temos que voltar sobre os nosos pasos e coller un desvío cara arriba, para acadar o facho que se fai visible ó lonxe.

O sendeiro polo que ascendemos esta pechado por unha cancela metálica, a que temos que escalar dada a imposibilidade de rodeala, tal é a espesura dos toxos e silveiras que a envolven. Cremos invadir unha propiedade privada, pero cando saltamos ó outro lado decatámonos de que non entramos en ningunha finca, sino que saímos, xa que atopamos un cartel advertindo do perigo de cans soltos. Por sorte, os únicos cans que saíron ó camiño hoxe somos nós, desprezando as ameazas de un ceo preñado de nubes que, desalentado polo noso desafío, deixa definitivamente de enviarnos auga.

Saímos a unha ampla pista forestal, na que abundan os sinais de tráfico, e a que non lle falta moito para ser cuberta por unha espesa capa de piche, dadas as trazas que está adquirindo a irrupción de vehículos a motor neste espacio protexido, e por ela chegamos ó facho de Punta Subrido, dende onde temos unha bela panorámica da Ensinada de Barra, e de boa parte do camiño que deixamos atrás. Dende esta atalaia tamén podemos observar a Praia de Melide cara onde nos diriximos, dando as costas á sinxela construción marítima, tan importante en outros tempos para a navegación cando non existían os satélites nin o resto da tecnoloxía coa que se guían hoxe as naves.

Chegamos ó areal por un estreito sendeiro, e atravesámolo levantando ó noso paso o voo dun feixe de aves acuáticas. Esta pequena e alonxada praia é outro anaco do paraíso, eso si, tal e como a atopamos agora: sen máis presencia que a nosa, xa que coas facilidades de aceso que teñen na actualidade atopase bastante poboada en época estival. Dende ela voltando a retomar a pista que a circunvala, dende o pobo de Donón, a Costa da Vela, chegamos a Punta Roncudo, onde se alza un minúsculo facho granate, encarando as Illas Cíes, maxestosos xendarmes que gardan a entrada na ría e un dos atractivos turísticos máis populares da comarca.

Moi preto, na Punta Vixía, está o último dos fachos que gardan o Cabo Home, o maior en altura e dende onde se contemplan as mellores vistas desta franxa litoral, a máis abrupta da provincia de Pontevedra, con pronunciados cantís que chegan a acadar os 300 metros de altura e que son golpeados de seguido polas frías augas do Atlántico. Esta accidentada costa xurde como consecuencia dunha fosa tectónica que discorre en dirección norte-sur e a que se contrapón un gran bloque, formado polas serras de A Madalena, Coiro, Poniente e Donón.

Abandonando o facho resistímonos a seguir camiñando pola pista, e un pescador dános involuntariamente a pista dun pequeno sendeiro entre os toxos, que nos permite continuar ós poucos metros do gran azul. Durante un bo anaco crémonos capaces de avanzar pola accidentada aba do cabo, atónitos ante as enormes olas que baten con gran estrondo contra os farallóns, como unha xigantesca exaculación que se repite ritmicamente, pero o camiño morre nunha diminuta cala, e vémonos obrigados a remontar ata a pista forestal.

O esforzo da ascensión déixanos exhaustos, e case agradecemos continuar por un firme máis horizontal, aínda que nos vexamos privados de vistas tan magnificas. Pero a visión do pobo de Donón, tras recorrer un bo tramo desta pista que incluso en días tan inestables come este ten tráfico de coches, alixéiranos o paso, e non só polo encanto do entorno que forma este pequeno núcleo rural do concello de Cangas, co impoñente Monte do Facho as súas costas, senón pola posibilidade de tomarnos un refresco no primeiro bar que atopemos.

Este resulta ser, para facer honor á ruta, o Costa da Vela, e atopámolo cheo de sendeiristas, que tiveron a mesma idea que nós e están facendo parada de avituallamento. A nosa e breve, so o tempo que nos leva baixarnos unha cervexa e preguntarnos de onde carallo sairía esta tropa. A resposta, como di a cantiga, está no vento, e con el atravesamos o pobo, buscando o camiño que nos devolva ós areais de Barra. Non nos leva moito tempo, gracias ó Zalo, que xa comandou tropas nesta praza, e recorda os desvíos que temos que tomar, polos que descendemos a unha zoa de campos de cultivo, pastizais e vides.

Entre eles un pequeno regato que, como comprobaremos despois, conduciranos ó seu encontro co mar, e que nos seus derradeiros metros sorpréndenos cunha ampla variedade de plantas acuáticas: xuncos, carrizos, espadanas, canabazas... seguindo o curso fluvial atravesamos os campos fértiles de Donón, e pouco a pouco adentámonos no piñeiral que se estende polo complexo dunar, ata chegar á pequena lagoa que se forma na foz, que atravesamos a poucos metros de onde o fixemos fai tres horas e media. Só nos queda un breve tramo de praia e voltar a internarnos no piñeiral para acadar o coche que nos devolverá á metrópole. Cansos, pero satisfeitos da ruta realizada, facemos os últimos estiramentos, mentres comezamos a soñar novos camiños.

E19 Sendeiro de Punta Couso (Cangas do Morrazo)





Domingo, 18 de febreiro de 2007

“A parte máis salvaxe de toda a Costa da Vela atópase en dirección sur-norte, dende Punta Subrido ata Punta Couso. En este tramo os cantís rochosos acadan alturas máis que razoables, polos que calquera intención de recorrelos a pe pode plantexar máis dun problema tanto pola bravura do mar –as mareas na zoa soben a presa-, como polos constantes cortados e desniveis da orografía. Así de salvaxe e indómita e aberta ó océano estendese ata a baliza de sinalización de Punta couso. Neste punto, un faro minúsculo e coqueto, como de xoguete, da entrada a unha das rías máis pequenas da provincia de Pontevedra. Son soamente sete quilómetros que dan forma a Ensinada de Aldán.

A costa enlaza a través de numerosas calas con Punta Testada, a antesala do impresionante Cabo Udra. Neste punto xeográfico transforma a suavidade e a paz da diminuta ría en moles graníticas labradas polos ventos, debuxadas con formas caprichosas e fantásticas polo paso do tempo. A fantasía deste lugar xoga a adiviñar formas entre os rochedos que salpican toda esta plataforma de singular beleza, que é outro dos indiscutibles balcóns galegos ó océano Atlántico. Na lonxanía e con boa visibilidade, as terras de Ribeira, a Illa de Ons e a inmensidade do mar debuxan a paisaxe.”

Con esta narración emotiva descríbense na “Guía de espacios naturais de Galiza”, publicada por unha editorial madrileña, algúns dos lugares que eliximos para insistir na alquimia de combinar no encontro cos amigos, as saídas montañeiras e as xornadas gastronómicas, e que non levou nunha ducia de ocasións a este territorio con alma de Paredes de Coura, e tamén a recorrer as beiras dos ríos Lérez e Xesta, os cumios do monte Galiñeiro, ou o complexo hidráulico dos Muíños do Folón.

Aínda que nestas datas, co Entroido en todo o seu apoxeo, no sexa este suficiente reclamo para os meus camaradas helitrópicos, que decidiron buscar refuxio entre as sabas, a pesar de que no ceo estalara unha primavera atípica, anunciando que os efectos do cambio climático confundiron definitivamente ás estacións. Menos mal que Nuria e Habibi, que este ano non tiveron a cara para máscaras, decidiron sumarse a unha nova convocatoria dominical, e non teño que engadir esta o meu club do camiñante solitario.

Como xa é tradición, antes de comezar a nosa incesante sementeira de pegadas, recalamos nunha casa de comidas para facer o propio, a pesares de que, como nos movemos na franxa horaria dos compatriotas de Viriato, temos que esperar a que abran a cociña no restaurante de Coiro no que decidimos xantar. Mentres ollamos a prensa e espertamos as bolboretas a golpe de café, sorpréndenos a irrupción dunha charanga multitudinaria que nos deleita coas súas coplas ácidas sobre a política municipal. Coa entrada desta comparsa de entroido chegan á nosa mesa a empanada de berberechos, os calamares á romana e, cando damos boa conta destes manxares, unha fonte chea de churrasco, críollos e patacas. Todo rico, rico, rico.

Satisfeitos polo trato recibido voltamos ó asfalto, recorrendo as estradas que atravesan o corazón do Morrazo, para chegar a Donón, o punto de partida do noso itinerario pedestre, dende onde temos unha impresionante vista da Costa da Vela e das Illas Cíes. Despois de contemplar estas belas panorámicas dámoslles as costas, e comezamos a ascender ó Monte do Facho, por unha calzada de pedra onde nos recibe un cartel anunciándonos as escavacións arqueolóxicas que deixaron ó descuberto a citania de orixe prerrománica que estaba soterrada no cumio. Non todos, porque Habibi abandona a calzada e sobe monte a través, sorteando o desnivel como un avezado montañeiro.

Dende o cumio, coroado por unha antiga torre de vixilancia do século XVII e que foi construída para previr os ataques de ingleses e berberiscos, o Facho de Donón, disfrutamos dunha atalaia privilexiada para divisar Cabo Home a un lado, as Illas Cíes anticipando a inmensidade do Atlántico, e cara o outro o Cabo Couso, noso modesto obxectivo, enfrontando á Illa de Ons, e un pouco máis ala a Serra do Barbanza, debuxando a súa silueta no horizonte.

Unha vez que cargamos as nosas mochilas con estas fantásticas visións, descendemos os metros gañados ó ceo para continuar un camiño que transita nas últimas terras de cultivos dos habitantes de Donón, xa que deseguida enlazamos con unha ampla pista forestal polas que debuxamos unha liña sobre a Costa da Soavela, que é como denominan algúns mapas a esta parte da Península do Morrazo. Mentres tanto Habibi ponnos ó corrente das innovacións en materia sendeirista, incorporando movementos peristálticos a súa marcha, combinando os deportes terrestres cós aéreos, nunha sorte que non abandonara ata o final do traxecto.

Acompañados polo improvisado recital do Home Orquestra, discorremos en todo momento pola pista forestal desestimando os desvíos que nos saen ó paso, tanto a nosa dereita cara o monte, como a nosa esquerda cara os cantís. Ata que o camiño desaparece baixo unha barreira infranqueable de toxos e xestas, e en vista que non temos outra opción descendemos por un bosque de eucaliptos que, pese a todo, ten certo encanto, con grandes penedos cubertos por musgos esmeraldas. Aquí é onde Habibi está campión, sorteando tódolos obstáculos como Indiana Jones, mentres Nuria i eu seguimos facendo equilibrios intentando salva-lo desnivel sen que as nosas pousadeiras coñezan a dureza do chan.

Despois destes momentos de saborear intensamente a aventura, atopamos un camiño empedrado que ascende levemente e, tras confirmar a dirección que cremos correcta, avanzamos por el baixo a sombra das especies invasoras, ata recuperar a mesma traxectoria que tiñamos na pista forestal sen saída.

Sobre nós álzanse agora os cables de alta tensión do tendido eléctrico, ata que o firme empedrado se bifurca, abandonando a sucesión de torres metálicas que imos sorteando e, algúns, fotografando. Voltamos a descender os metros que gañaramos, a pesares de que ó pouco tempo o sendeiro morre, incomprensiblemente, outra vez baixo un manto espeso de toxos.

Como vemos de preto as casas, e unha pequena lingua de asfalto marcando o acceso a esta, decidimos atravesar os metros que nos separan da estrada a través das toxeiras, antes de retroceder e buscar outra opción máis razoable. Deseguida dámonos conta que precisamente o piche, que ven dende o pobo de Vilaboa, é o que permite o tránsito ó complexo residencial que ten restrinxido o paso, onde se atopan unha decena de construccións de xentes tan pudientes que non dubidan en contratar a un servicio de seguridade, para que non se nos ocorra atravesala.

Vémonos obrigados a tomar un rodeo, empregando os muros de este fortín como referencia, mentres maldicimos ó unísono ós propietarios deste recinto. Pero non por eso nos desalentamos e despois deste encontro desagradable franqueamos a última casa antes de chegar á costa, a que chegamos por un estreito sendeiro que nos conduce ó diminuto facho de Punta Couso, alzándose orgulloso sobre os cantís onde as olas traballan o granito coa paciencia dun artesán, debuxando curiosas formas.

Así que detémonos o tempo suficiente para arrancar un puñado de imaxes dixitais, xa que o entorno ben o merece, a pesar dos embates do vento que, neste punto, fan perigoso o acercarse ós farallóns de pedra, baixo os que se axita furiosa a lingua do océano. A panorámica dende Cabo Couso é impresionante, máis que nada por que anticípanos un dos lugares máis belos da provincia: a Ensinada de Aldán. Cara ela nos diriximos, non sen certa resistencia a abandonar o entorno do facho, por un camiño coas ribeiras invadidas polas mimosas, sobre un firme empedrado que tamén ten a súa maxia, mentres vemos vendo as pequenas calas que anticipan á Praia de Area Brava, que divisamos ó lonxe.

Cando chegamos ás primeiras casas de Vilaboa (volvemos ascender cara o monte, por outra calzada empedrada que en cada desvío fainos plantear unha e outra vez a dirección correcta, o que aumenta nosa inquietude, xa que o sol xa non é visible no horizonte, e a distancia que nos separa do noso coche é considerable. Aínda así avanzamos a bo paso polas lousas desgastadas, ata enlazar con un sendeiro no que se detén a nosa ascensión, e se multiplican as nosas forzas gracias á suavidade do térreno.

Para animar os derradeiros quilómetros recítolles os meus compañeiros os artigos da constitución, comezando un deses debates estériles sobre os dereitos fundamentais que a carta magna establece e o poder executivo se pasa polo forro. Mentres tanto empezamos a ver, coas últimas luces do crepúsculo, a cresta redondeada do Monte Facho, anticipándonos a chegada ó pobo de Donón. Cando chegamos ó punto de partida xa pasaron catro horas, e os tres estamos esgotados pola xornada deportiva, tanto que incluso cústanos os estiramentos de rigor, utilizando unha estructura artística parecida a un caracol metálico como axuda.

Voltamos satisfeitos, como sempre uns máis que outros e cada un por motivos diferentes, á estrada, cruzando esta vez o corazón da noite, con moita sede acumulada na gorxa. Así que, como colofón, paramos no pobo de Vilariño, onde aínda están a vivir o entroido, a tomar unhas cervexas nun curioso bar do que, cousa rara, non tiña constancia.

En fin, outra xornada máis na que teño a sorte de camiñar cos meus seres queridos, neste afán de atesourar sendeiros, e xantares, e sorrisos, e todos aqueles motivos polos que paga a pena un novo amencer.

E18.2 Trilho do Vale Escuro (Paredes de Coura)





Domingo, 11 de xaneiro de 2007

Quizais teñan razón aqueles que afirman que só os que non temos suficientes motivos para quedarnos entre as sabas, confundindo suores mentres nos cristais da fiestra se deteñen os ventos furiosos e os xugos xeados das nubes, sexamos capaces de sorrirlle un domingo máis ó espertador e desafiar a incontinencia do inverno. Pero si abandonamos o leito, onde non apertamos máis que fantasmas, para derramar outro feixe de pegadas entre os charcos, é para que estes pequenos e improvisados lagos, formando infinitos reflexos, nos afirmen que non estamos solos, que non estamos solos en absoluto, que tamén somos xente, e que este compartir camiños é outra forma de tenrura.

Tamén esta nómina dos que abandonamos os territorios dos soños para camiñalos, ignorando as previsións meteorolóxicas máis hostís e adversas, fomos atrapados pola molicie das mañás dominicais, e sen dubida antóllasenos repetir o milagre de espertarnos acariciando unha pel allea, pero non por elo entendemos estas convocatorias, insisto, alleas ó estado dos ceos, como sucedáneos de outros praceres.

E en esta nómina, para dar exemplo de que nos é indiferente que non chova a gusto de todas, estamos os membros fundadores desta historia, que aínda non alcanzamos a definir moi ben que é e que nin sequera ten nome, que comezou, porque toda historia ten un principio e un fin, un primeiro de outubro, na carballeira de San Xurxo. Dende o momento en que aqueles tres mosqueteiros decidimos xuntarnos para coleccionar sendeiros, e con este xa van dezaoito, sabíamos que, como na novela de Alejandro Dumas, non eran tres, senón catro, e así sumamos a Zalo que, cando non o demandan maiores empresas, ciñese ó noso formato, aínda sen saber moi ben se queda para unha comida con pateo posterior, o para un pateo con comida previa.

Ademais os prognósticos, nestas aventuras coas que despedimos a semana, non están demasiado acertados, e para elo súmansenos Isabel e Cristina, contradicindo esa teoría de que só os incondicionais somos quen de saltar da cama cando se confirma as chuvias, e ademais, co mérito engadido de que o seu primeiro contacto con estas convocatorias, fai un par de semanas foi cando menos accidentado: nin atopamos o sendeiro que elixiramos, nin fomos quen de completar o que improvisadamente eliximos despois.

A maneira de compensación con estas aguerridas mulleres, despois dun breve debate sobre os posibles destinos, que se produce no lugar habitual de encontro, decidimos acometer a tarefa pendente do Trilho do Vale Oscuro, desbotando as opcións da Fraga de Coruxo e a Costa da Vela, que deixamos para outra ocasión. E volvemos devorar os quilómetros de asfalto que nos separan dese territorio máxico do Coura, no que insistimos porque existen tan boas razóns para voltar que non somos quen de sustraernos ó seu encanto.

Pero antes de confundir as nosas pegadas polas congostras, corredoiras e canicoubas destas terras miñotas, e a pesares de que os niveis de malandremia de Xurxo estean ben altos, decidimos facer acopio de forzas no Miquelina, no mesmo entorno urbano de Paredes de Coura, rendéndonos a publicidade que dende fai tempo vennos facendo Zalo. Así que cinguímonos a especialidade do lugar: a feijoada, que ven sendo como o noso arroz malandro, pero coa fabas o feixóns por un lado, coa carne, e o arroz en branco polo outro.

Nin punto de comparación co Stop, ó meu humilde criterio. A espera desespéranos, e aquí non temos o pan branco ó que estamos abonados, nin o paté de atún e sardiñas, nin a manteiga, e cando chega o condumio boto tamén de menos os panados, que aquí son sustituidos por costela e orella de porco. Aínda que o persoal, ou sexa, o resto dos integrantes da expedición, queden contentos co resultado. Insisto, pérdense as tradicións, a disciplina, e todo trae consecuencias, neste caso que salgamos á chuvia sen tomarnos o café.

Mentres xantábamos non remitiu esa incontinencia das nubes, nin tampouco mentres recorremos os escasos quilómetros que nos separan de Parada (esta vez, con Zalo non hai perigo de perderse e acabar en Arcos de Valdevez), e cando temos que abandonar os nosos vehículos, no lugar de Cenoi, aínda cae con máis forza, e os que non tivemos a precaución de traer roupas de auga xa nos vemos calados ata as cellas. Menos mal que a sección feminina ven armada de sendos paraugas, e ata Tesorito saca un modelo campión, que leva acoplado unha capuchinha de Venus.

Non está o tempo para purismos, así que pómonos a camiñar baixo a protección de estes artefactos de tela, aínda que ós poucos metros algún pantalón, como o meu, este completamente enchoupado. Tanto é así que nin nos detemos a visitar a Igreja Velha de Parada, un dos escasos valores arquitectónicos que atopamos no camiño.

Avanzando pola carreteira que discorre por este pequeno núcleo rural chegamos, ós poucos metros de iniciar o noso itinerario a un conxunto de enormes bolos de granito, vernizados por unha densa capa de musgo. Esta curiosa formación pétrea está furada na súa base, formando amplas cavidades, e os do lugar chámana A Cova do Lobo, e unha delas está pechada por unha rústica porta, imaxinamos que para utilizalo como alpendre.

Dende este lugar tomamos un camiño de terra que se abre a sombra dunha agrupación de carballos, a pesares de que a fraga máis que vela a cheiramos, tal é a incesante cortina de auga que cae sobre nós, ó que temos que engadir outra cortina máis, neste casa de espesa néboa. Por sorte o sendeiro, como é habitual nas benditas terras do Coura, está ben marcado, e déixanos un certo marxe para concentrarnos en onde imprimimos os nosos pasos, xa que o chan está composto por unha sucesión de fochancos que comunican entre si ameazando a impermeabilidade das nosas botas.

Aínda así esta parte do camiño é unha sorte de bosque enfeitizado, coas beiras do camiño delimitadas por pedras centenarias nas que os diversos liques tinguiron de esmeralda e, onde non se embalsou a auga tendese unha alfombra de follas, desgaxadas das especies nobres que axitan as súas ramas espidas entre a brétema.

Estas estreitas sendas adéntannos no Monte de San Tiago, que discorre polas freguesías de Parada e Padornelo, e por elas chegamos a unha zoa de grandes carballos, de eses que Xurxo insiste en abrazar, e no centro deles alzase a Ermida de San Tiago. Segundo a nosa guía dende aquí pódese apreciar unha ampla panorámica sobre gran parte do territorio do Val de Coura, pero a espesa neboeira cubre todo o entorno con unha pátina leitosa, que nos fai imaxinar que camiñamos sobre nubes.

Despois dun pequeno alto ó abrigo do recinto sagrado, retornamos o camiño que, pouco a pouco, vai gañando metros ó ceo, atravesando máis fragas onde podemos constatar a elevada e rica biodiversidade deste itinerario, xa que tamén atopamos zoas onde abundan as castiñeiras. Non moi lonxe do pequeno santuario álzase un cruceiro, e dende aquí o ascenso vai gañando en dureza, e incluso vémonos obrigados a cruzar un regueiro que, engordado pola xenerosidade das precipitacións, pon a proba o noso sentido do equilibrio, xa que temos que sortealo por un improvisado paso de pedras.

As condicións meteorolóxicas son tan adversas como ó principio, porque cando parece que remite un pouco a chuvia increméntase o vento, e na subida abandonamos o terreo alfombrado polas follas de carballa e os ourizos das castañas, ca que discorremos ó carón de amplas manchas de piñeiros que se alternan con pastizais e terras ermas. Ás veces a pista transfórmase nun negro lameiro, por onde temos que ter coidado de non esvarar, e seguindo por ela accedemos ata o punto mías alto do sendeiro, marcado por un marco xeodésico a 767 metros de altitude.

Como este modesto cumio néganos o atractivo mosaico rural que promete o folleto turístico, e non distinguimos os bosques autóctonos dos campos de cultivo e das áreas de pasto, non demoramos máis que o tempo suficiente para subirnos ó sinal que indica que finalizou o noso ascenso, tirar catro fotos e emprender sen máis o descenso. Este transcorre polo lugar de Armadas, onde vanse sucedendo pistas forestais que seccionan en varias parcelas as plantacións de piñeiros e que, na medida que avanzamos, altérnanse con zoas descampadas destinadas ó alimento do gando bovino de raza cachena, que aquí recibe o nome de pisca.

Descendemos á presa, porque o tempo segue sen darnos tregua e a visibilidade que temos segue sendo bastante reducida, case non vemos as descarnadas copas dos carballos, espidas ante a estación do frío. Para aumentar a dificultade, as rachas de vento fanse máis insistentes, e nunha destas atacan o paraugas de Tesorito, o que non lle serviu de nada protexelo cun condón. Cruzamos Pedras Bolidas, pasando o abrigo das grandes formacións graníticas que dan nome á zoa, e comezamos a ver as primeiras casas, anunciándonos o inminente fin do noso traxecto.

Desembocamos nunha zoa asfaltada, que nos leva á Fonte de Candeiro, na que calmamos a sede que nos deixou a feijoada que inxerimos fai un par de horas, e para completar a dieta asaltamos un laranxeiro para surtirnos dos seus froitos. Os coches xa están á vista, e ben que me aledo, porque alí nos espera a roupa seca, para os que tivemos a previsión de traela.

Como remate final, e non podía ser doutra maneira, ímonos a Docelandia, unha tarde de domingo máis, a recuperar todo o azucre que perdemos na última semana. Non hai que se resista a merenda, para cumprir as tradicións, mentres imaxinamos novos camiños, quizais neste territorio con alma

E18.1 Trilho do Vale Escuro (Paredes de Coura)



Domingo, 18 de febreiro de 2007



Unha idea que hai tempo teño é que varias persoas escriban algo sobre a mesma actividade para poder despois comparar e ver qué cousas lles resultaron mais rechamantes a uns ou a outros e que outras non lles interesaron. Naturalmente esperar que isto veña acontecer algunha vez é unha fantasía pero o feito de que Anxo nos obsequie cun relato por barba e pateada anímame a facer, por esta vez, tamén eu o relato da xornada. Así garántese que ao menos haberá dous.

Despois de xa moitos anos e moitas corredoiras andadas aínda me fai ilusión ir facer unha pateada. Por iso non me custa erguerme, coma cando era crianza e non durmía pola noite pensando en que ao día a seguir ía ir de excursión. Cando me sentaba no bus, ao carón da xanela, comezaba a mirar cara fora porque aínda que o bus tardase horas en saír eu xa estaba de viaxe e non me podía perder nada, nin sequera aquela paisaxe que era a de tódolos días.

Así que ás veces, neses carreiros do mundo, lembro a aquel neno que levaba cinco pesos no bulso que a súa nai lle dera para ‘por si acaso’ sen falar sequera cos amigos para non se perder un segundo da xanela, deixándose impresionar por cada volta do camiño, e recoñézome nel. Con case cincuenta anos perdidos xa, continúo impresionándome ante cada pedra, ante cada regueiro, malia non lle tire mil fotos como fai o Anxo, o noso guía espiritual. Ás veces chíscolle un ollo ao neno que ven canda min e non lle digo nada para non o distraer da xanela.

Pode ser que por iso agora non teña que dedicar o último día da semana ao reconto de cadáveres. Por iso ou porque os cadáveres non nos contamos uns aos outros.

E así, cos meus cinco pesos de ilusión no peto, agarro ao meu neno dunha man, agarro os meus soños doutra, e encaro unha nova saída con esa cousa indefinible que o Anxo coida coma un xardín.

O certo é que non acompaño mais asiduamente a esta tribo domingática porque teño que descansar de tanto descanso, unha media de menos de dous quilómetros por hora é algo ao que un non se pode someter con moita frecuencia. Ben que xusto é dicir que non sempre é así. Ás veces é peor. E outras, coma esta, mellor. Claro que se compensa coa xente, o arroz malandro e outras marabillas as mais delas comestíbeis e bebestíbeis pero aínda así hai que mesturar con outras pateadas onde un acabe coa sensación de ter andado. Porque ás veces paréceme estar mais aleixado do que realmente estou e iso non pode ser bo.

Isto é coma unha cita a cegas, non se sabe nunca quen vai e tampouco se sabe a ónde. Sábese, si, cando. Ás doce e cuarto. Por iso non tiven ocasión de facerme unha composición de lugar, de imaxinarme a viaxe, o cal eu creo que o empobrece, pero esta cousa éche así e non vou ser eu quen discuta a fórmula, non vaia ser que me retiren a dose de arroz malandro e o índice de malandremia (Xurxo dixit) se me desplome.

O Stop é outro dos lugares que teñen punteado a miña existencia dende que o coñecín hai xa, creo, mais de trinta anos. Por iso ten piada que agora se viñese converter en comedeiro de referencia desta tropa. Con todo, malia ser lugar sagrado da tribo, desta vez fomos un bocado heterodoxos e non o visitamos.

Tamén Paredes ten sido refuxio nos meus días de mala sombra cando a cabeciña non andou moi ben e tamén dantes cando naqueles lonxincuos tempos nos que eu tiña dezanove anos houben de nadar nun Minho invernal para salva-lo cu e os camaradas do PCP sen preguntar quen era nin porqué estaba alí puxeron á disposición da célula de Verdoejo toda a súa estrutura para axudar a un galego calquera solo porque estaba fuxido. Era cando as flores de Abril aínda estaban frescas e a solidariedade era algo mais que retórica vacua.

Así, munido coa presenza do neno da xanela e coa lembranza das flores de Abril dispúxenme a disfrutar das xentes de hoxe: De Anxo, compañeiro en mil carreiros e cómplice de ducias de discusións que ao dicir dunha súa ex-amiga todos se lle soben á chepa porque é comunista. E debía ter razón porque ata os seus mais próximos secuaces lle tiran pedras, e acértanlle. De Nacho que é deses amigos que resisten ao paso do tempo como as madeiras de boa calidade. Os dous temos pasado as nosas dende que nos coñecemos xa debe ir para uns vinte anos. De Xurxo que abraza as árbores con dedicación e tenrura e que nos alimentou no último atrapacontos, verdadeiro escudeiro de Anxo nestas andarelas. De Cristina coa que me topo nos mais diversos grupos, dende Caminhantes ata este pasando por Rillamillas e que anda a preparar un carreiro por Paraños e de Isabel a quen non coñecía, cousa linda, muller de risa fácil e alegría contaxiosa.

A pesar do estrito control do noso lider a súa primeira proposta veuse abaixo. El quería, desta vez, ir ao Norte, a Coiro, pero as tropas optaron por mante-lo rumbo sur. Outra vez Paredes, territorio con alma. Aceptado iso el quixo recuncar de arroz malandro, pero as tropas arre que non, que desta vez non faciamos stop no Stop e comiamos en Paredes, na Miquelina. Así foi que lle deixamos ao menos escolle-la pateada. Porque tiña el os mapas.

Iniciámo-la marcha de aproximación ao lugar de comer cobregueando pola estrada que nos introduce nas doces terras de ‘Coyra’, esa terra que nos entretén dende hai xa tanto tempo. Como fora eu quen falara do Miquelina ía un algo inquedo polo feito de que podía estar pechado. Sabía que os sábados abría pero ben podía ser que o domingo non. Así que pensei nun plan alternativo, o Arcada. Cando chegamos, o Arcada estaba pechado polo que só quedaba en pé o plan A (sempre hai outros plans posíbeis en terra de fartura culinaria coma esta pero nós iamos ao que iamos). Felizmente o Miquelina estaba aberto e alá nos abalanzamos a pedir feijoada para todos. Nos últimos tempos, por mor de cuestións turísticas ou eu que sei, en todo Portugal non se encontra mais que feijoada alentejana menos en Tras Os Montes e xa vai sendo difícil encontrar unha feijoada minhota como esta con que nos obsequiaron, iso si, con moita demora. Tanta que xa nin café tomamos porque se nos ía ir a tarde na sobremesa. O persoal gustou do condumio aínda que o Anxo puxo algún reparo para deixar asente que nada pode ser equiparábel ao arroz malandro con panados do Stop. Hai cousas que non deben ser postas en cuestión.

O caso é que saímos de Paredes na procura do noso punto de partida. Chovía seguido e non tiña pinta de que fose parar. A cousa tiña antecedentes pouco tranquilizadores pois que xa non era a primeira vez que tentaran facer esta ruta e non conseguiran sequera comezala por non encontra-lo sitio. Pero finalmente chegamos a Cenoi e aínda que a documentación aseguraba que a rota partía da igrexa, nós de momento non vimos ningunha igrexa pero si un cartel da rota co que xa nos conformamos e comezamos alí mesmo a camiñada aforrando uns metros e uns minutos ao non procura-la tal igrexa non habendo tampouco baixo a chuvia a quén preguntar.

Ante nos unha pequena ruta circular de apenas sete quilómetros á que a documentación editada polo concello de Paredes lle asignaba un tempo de tres horas e media!. Xesús!

Como chovía e non había onde meterse comezamos a plena chuvia sen anestesia nin transición e sen me dar moito tempo a poñerme o pantalón impermeable e as polainas. Fódeme leva-lo equipo e despois mollarme por non poñelo pero esta vez foi así e aínda que ía moito mais confortable que os demais non ía así todo o cómodo que a min me gusta cando me podo rir da choiva. Pero, en fin, por cousas ben peores teño pasado. Iso si, ninguén deu un chío de protesta pola chuvia. Os heliotrópicos non veñen pero os que veñen, pórtanse.

A rota, chuviosa e neboenta, comezou cunha costa prolongada. Despois dun lixeiro ataque a un laranxeiro para nos fornecer de vitamina C enfiamos cara ao monte. O mato coa neboeira enroscada nas xestas e a chuvia miúda filtrando a escasa luz que deixaban pasar as nubes dáballe un ar misterioso e suxerinte ao mundo. Mundo que se acababa a uns cen metros dos nosos fociños. Pero o grupo, con ese maquinismo que a min sempre me asombra, descontaba metros, con chuvia ou sen ela. Inopinadamente para min encontrámonos coa capela de San Tiago onde aproveitei para me acubillar un pouco da chuvia nunha construción que alí había e organizar un algo o meu equipo para me procurar un pouco de confort que un non se gasta unha pasta en roupa para a chuvia para despois mollarse coma un pito cairo.

Así foi que saímos daquel lugar e continuamos cun ascenso tendido e persistente. O Anxo andaba estrañamente desganado co rollo da fotografía, mais que co rollo agora habería que dicir coa tarxeta de memoria, e o persoal andaba estrañamente. Estrañamente normal. Ao fin da última subida, o marco xeodésico do Vale Escuro que lle da nome ao percurso. Vale Escuro é o nome dun monte curiosamente, cousas da toponimia. Digo eu que cos métodos de localización por satélite os marcos xeodésicos deberon perde-la súa función. Heino consultar.

O marco non daba nin para se subir a el, porque alén de non se ver nada pola néboa tamén estaba rodeado de xestas e de eucaliptos polo que non tiña mais interese que o de servir de fito na camiñada. Curiosamente naquel lugar que era o mais alto do percorrido recibo a chamada dos meus colegas que andaban polo teito da Galiza, Trevinca, onde eu supuña dous días antes que iría estar, cabalgando neves e poñéndose coma porcos no Trisquel. Estaban exultantes!! seica o día e a neve non estarían mellor se eles o pintaran nun cadro, todo moito mellor do que podían esperar e as tropas, non todas, coroaron Trevinca armados cos seus crampóns o cal debeu ser cousa de moita emoción para os que os calzaban por primeira vez e tamén para Hermida que concibira isto como unha especie de cursiño de iniciación á neve e finalmente así tiña sido. Logo á noite falei tamén con el e efectivamente tamén estaba exultante. É desarmante a ilusión que a xente lle bota a estas cousas. Por iso os camiños engaiolan, pola ilusión da xente, e esa sensación de liberdade que un ten ante a idea de camiño non sei se non será en certa maneira unha prisión. O neno da xanela, sempre á espreita, abriu moito os seus ollos grandes coma lúas de agosto cando lle falei da neve. Chisqueille un ollo.

Contento porque aos meus camaradas lles fora ben, iniciámo-lo descenso pasando ante algún sinal roto que é cousa que lles empeza a pasar a estes carreiros con unha frecuencia preocupante para os que dependemos deles. Deles, dos carreiros e dos sinais.

Aínda demos algunhas voltas mais ata que despois de botar un grolo na Fonte do Candeiro chegamos ao punto de partida onde a xente expresou a súa sorpresa polo pronto que rematara a tirada. Digo eu, sete quilómetros, dúas horas, é o normal en calquera sitio. Aquí pareceu moi anormal.

Algúns aínda foron facerlle outra visita ao laranxeiro que no inicio nos alimentara. Por min tamén xa lle chegaba, nin eu tiña o día especialmente afoute nin o lugar me pareceu que tivese nada especial que xustificase aumenta-la tirada nin facer calquera outra monería baixo a chuvia. Así que recollemos, os que puideron mudaron algo de roupa e fómonos coa música a outro lado.

Para segui-la tradición paramos no Docelandia aínda que houbo quen discutía tamén esta opción pero aí eu vin que non se podía continuar menoscabando a autoridade natural do noso poderoso xefe e din o meu apoio á opción tradicional que polo demais é tan boa coma outra calquera.

Desta vez o persoal andou recatado en materia de galdrumadas e todo se arranxou con pouco mais que unhas natas, copia das orixinais de Belem.

Mentres a xente pagaba as consumicións eu saín a contempla-lo Largo do Vizconde de Mozelos. Co seu pelouriño ergueito no lugar de honra, coa súa calzada portuguesa relucente en preto e branco baixo a chuvia insistente e miúda. Reflectía eu sobre o como e o porqué os lugares terminan por se converter en símbolos. Ou en mitos. Logo, vendo o largo case baleiro lembreime de Isabel, a muller da risa fácil, que repetira varias veces que alí, en Paredes, nunca había ninguén. E sería!, se callar ata tiña razón. Despois o Xurxo tivo precisión de ir buscar un bolo rei. Non había. Outro símbolo que viaxará cara Italia cunha carga de ilusión.

Qué pouco lle pedimos á vida!!. Unha praza mollada baixo a chuvia de Febreiro, un bolo rei, un camiño... e aínda sendo pouco o que lle pedimos... eu chorar chorei o domingo á tarde. Aínda ben que os cadáveres non nos contamos...

Acabaron de pagar e saíron, tirándome así destes lúgubres pensamentos e así foi como, incrementado moderadamente o noso nível de colesterol en sangue, montamos nos coches. Uns no de Nacho e outros no Saxo de Isabel que me veu obsequiando todo o camiño coa súa locuacidade borbullante encantado eu con esa voz alegre que te prende da súa música. Tal vez o mais interesante da xornada. Mentres, o noso heroico xefe, despoxado xa dos atributos e ouropeis do poder, durmía na parte de atrás coma un humilde mortal.

As linguas de asfalto, como diría o ínclito, lambendo a noite foron percorridas no sentido inverso e devolvéronnos a Vigo. Cando saímos do carro na noite viguesa o neno da xanela ía contento.

Zalo de Paramos: Febreiro 2007

E17 Sendeiro dos Muíños de Gargamala (Mondariz)



Domingo, 4 de febreiro do 2007



Esvaécese a lembranza dos domingos nos que no derradeiro día da semana era un inventario de consecuencias, un resumen dos dores atesourados na noite, a golpe de tequila, de ginebra ou de cervexa, cos que se intentaba combater a loucura cotidián.

Domingos nos que as horas languidecían intentando mitigar as secuelas da resaca buscando os efectos analxésicos do ácido acetilsalicílico, o os anestésicos dos tubos catódicos ou rendéndose, sinxelamente, ó naufraxio das sabas, acosado polas fantasmas que non se deixaran atrapar, para desembocar noutro luns nos que se impuña un balance urxente do sentido da vida.

E non porque na noite da véspera non tivera a súa boa provisión de cervexa, como aderezo imprescindible para dixerir unha sesión excesiva de MGE (ou sexa, Metal Galaico Extremo), nin porque esta non me deixase ningún efecto secundario, en forma de cefalea, ciática e bronquites, máis ou menos leve, senón porque o espertador anunciábame cos seus berros que ía reunirme outra vez cos meus para compartir pegadas, sorrisos e xantares.

Atendendo a convocatoria semanal destes exercicios de mantemento, nos que abandonamos o asfalto e renovamos o osíxeno viciado dos nosos pulmóns, reunímonos un cardume de amigos, bastante máis heteroxéneo que en ocasións anteriores.

Nuria e Habibi, que insisten na disciplina destas incursións montañeiras, son os primeiros en confirmar a súa asistencia, indagando polos nosos modestos obxectivos e, máis que nada, pola mesa onde imos facer acopio de forzas para acometelos.

Xurxo, ese animal courense que continuamente rexistra os niveis de malandremia, e dunha fidelidade ás nosas filas inquebrantable, a pesar dos intentos da competencia por fichalo para engrosar as filas de exércitos moito máis ambiciosos que o noso pequeno continxente guerrilleiro.

Nacho, noso Tesorito, fundador e membro imprescindible destas tropas, que intenta inverter e contrarrestar esas forzas escuras, e atraer cara o camiño verdadeiro a Montse, aínda co corazón partido entre nós e esa multinacional dos sendeiros na que compartimos tantos bos (e malos) momentos.

Xaime, a Criatura, que vencendo as tebras e aprazando as obrigadas lecturas sobre o entorno metaleiro, tamén repite a pesar das hora pretéritas nas que compartimos cervexas e cantos paganos, rodeados de ninfas góticas e envoltos na néboa doce da derradeira colleita. E como recompensa á nosa intensa campaña de captación, na que non dubidamos en esaxerar as nosas fazañas e as vantaxes da nosa fórmula gastronómico deportiva, se nos suma unha nova integrante, Begoña, seducida pola posibilidade de confirmar que estamos lonxe do fío do imposible, e que a nosa colección de sendeiros non deixa de ser unha escusa para seguir entregándonos o bendito pecado da gula.

Para celebrar a nosa intención pecadora, recalamos no mesón de Cans, lembrando o ben que nos trataron fai uns meses, cando asistimos a ese curioso festival de cine no que o glamour é paseado en chimpibús, e os galpóns convértense en salas de proxección. Alí atopámonos con unha concentración considerable de parroquianos, quizá atraídos polo posto de ostras que se atopa na porta do local, por que non é posible que o viño, e con esto teño que disentir do bo de Habibi, sexa o responsable dun tumulto destas dimensións ás beiras deste tramo abandonado da vella estrada nacional.

O menú senlleiro e dispar: os aneis de pota conxelada e o polbo non teñen demasiada aceptación, sen embargo a carne guisada e os chourizos fritos fannos repetir, co que constatamos que aquí os froitos do océano non son da mesma calidade que os que da, en certa maneira, a terra. De tódolos modos, o resultado xeral é bastante aceptable, máis que nada polo reducido importe da factura, cousa de agradecer nestes tempos do euro no que nos atracan un día si e outro tamén, cada día que temos a ocorrencia de comer fora da casa.

Con estas provisións na mochila que levamos selada polo ombligo, descontamos os quilómetros que nos separan do noso humilde obxectivo: o Sendeiro dos Muíños de Gargamala, ruta homologada coa denominación de PRG 15 pola Federación Galega de Montañismo, e sinalizada pola asociación xuvenil E Perdonai. A quen non podemos perdoar é as autoridades locais ou autonómicas, polo estado de deixadez no que atopamos a ruta, tan diferente ó que soemos atopar no territorio máxico do Coura. Aquí só se subvencionan os campos de golf e o turismo termal, en definitiva outra maneira de entender e xestionar os recursos naturais e paisaxísticos da terra que nos tocou vivir, amar e sufrir.

Chegamos á igrexa de Gargamala, onde se inicia a nosa ruta, sen demasiados contratempos, e unha vez alí abandonamos a nosa pequena flota automobilística ó abrigo dos muros centenarios do recinto sagrado onde, segundo contan as lendas locais, en tempos pretéritos tamén se celebraban certos ritos paganos. Quizais estes tiros antigos motivaron a existencia dunha casa da inquisición neste pobo, da que aínda se conservan vestixios, a pesares do moito tempo transcorrido dende que esa institución medieval sometera ós seus famosos autos de fe a calquera que se desviara dos ríxidos dogmas da igrexa católica, apostólica e romana.

Nós, que temos tamén noso orixe en certa herexía, facemos os estiramentos necesarios para non ser pasto dás tendinites, nas súas múltiples variantes, e baleiramos as vexigas, para facer máis lene o camiño, en unha desas estructuras características do feísmo popular, basicamente cemento e ladrillo, varada como o cadaleito dun cetáceo a escasos metros da adusta silueta do contenedor pétreo dos pecados de varias xeracións de parroquianos.

Deixando ás nosas costas o núcleo rural de Barro, internámonos no estreito sendeiro que nos conduce ó interior do Val de Boente, non sen antes ter que chamar a atención do feixe de camiñantes que nos preceden, e que ignoran as sinais brancas e amarelas que indican: a) a dirección equivocada que toman ó unísono, b) un xiro a esquerda que nos obriga a abandonar o firme asfaltado, e c) a confirmación do sentido que debemos seguir.

No lugar de Soutiño adentrámonos por este camiño, que comunica varios pobos polos que debemos de pasar, e imos discorrendo entre prados e campos de labranza, á nosa esquerda, e intermitentes carballeiras á nosa dereita, chegando cando non completamos o primeiro quilómetro á Fonte de Barral, onde unha sinxela construcción de pedra apuntala a mina de onde nacen as augas cristalinas que dan lugar a un pequeno regato.

Na previsión de que non sexan suficientes calorías as que inxerimos no xantar, o noso cazador branco de corazón negro proba sorte na pequena poza, buscando as prezadas ancas dos batracios, pero non ten sorte. Pisando alfombras de follas, e finas capas de auga que se estenden sobre lousas desgastadas polas rodas dos carros, chegamos ó Río de Boente, que atravesamos por unha pontella de grandes lousas, e no que nos detemos a observar a beleza dun salto de auga, producido por unha presa que desvía parte do auga cara unha levada.

Facendo equilibrios sobre a canle sorteamos o lameiro no que se transformou o camiño, e un pouco máis adiante desembocamos na aldea de Boente, onde facemos unha parodia da crucifixión de Brian nun cruceiro de pedra, e ben visto, coas melenas e o fraco que está o noso amigo pagano aínda ten un certo parecido coas imaxes que soemos atopar nos petos de ánimas.

Este núcleo rural é unha mostra patente da anarquía en materia de urbanismo que sófremos nesta terra nosa, xunto as casas solaregas que languidecen entre a maleza álzanse vivendas nas que conviven partes de ladrillo, de pedra e dos materiais máis diversos, como si foran retais dunha feira de construcción; podemos observar preciosos canastros, que nesta zoa abundan con singulares formas, e que ata ofrecen a cubicación idónea para un galiñeiro; nas rúas sustiruiron o firme empedrado por unha grosa capa de cemento, como sinal de modernidade; e incluso na adxacente aldea de Mourelle podemos atopar un santo de pedra, desgaxado de algún peto, asentado sobre o muro de formigón dunha casa particular, como expoñente do espolio ó que se ve exposto o noso patrimonio histórico, cultural e artístico.

No derradeiro dos núcleos rurais que atopamos antes de internarnos na serra podemos aprovisionarnos de auga potable, na fonte da que manan dous poderosos chorros, pero por algunha incomprensible razón non o facemos, e algúns quilómetros despois acordarémonos da abundancia do prezado líquido que tivemos ó noso alcance. Quizais non nos detemos máis tempo debido ós correcamiños que levamos en cabeza: Nuria, que decidiu levarnos a trote cochinero polas poboacións do Val de Boente, e Habibi, que a segue de preto, falto de motivación para encher a memoria dixital da súa cámara con as postais agrarias que van desfilando ó noso paso.

Saímos outra vez ó firme asfaltado, e rexeitamos o indicador do pobo de Rúa, a pesar do apetecible do seu camiño empedrado, e por unha carreteira iniciamos a ascensión cara o Monte de Trapelas, cun ritmo atípico no noso grupo, xa que ata Habibi despreza a posibilidade de tomarse un respiro en Casa Carmeo, o último bar onde, ademais do respiro, poderíamos tomar un café ou unha cervexa, dependendo do gusto de cada un. Estamos xa a poucos metros da primeira zoa de muíños: os de Rolán, o do Frade, e o muíño Grande, que se atopan en estado de ruína total e soterrados entres as silveiras.

Sen embargo desestimamos acercarnos a esta colección de enxeños hidráulicos, que languidecen coas súas pedra abatidas entre a maleza, despois dun pequeno conclave onde decidimos abandonar, momentaneamente, a ruta, xa que o tramo que discorre preto dos muíños está asfaltado na súa totalidade. Aínda que a decisión non é unánime, xa que Habibi non entende porque nos empeñamos en ascender o Coto de Monzón, e salvar o centenar de metros de desnivel que un estreito sendeiro cheo de toxos e carrascos, cando podíamos continuar comodamente pola carreteira.

A pesares das panorámicas do Val de Boente que divisamos cando chegamos ó noso cumio, non somos capaces de convencer a Habibi, que durante toda a subida sementou dubidas sobre a capacidade do guía, con esta recompensa, e nos ameaza con /no volver. Esperamos que non cumpra as súas profecías, porque a súa incorporación ás nosas filas fainos o camiño máis ameno, pola cantidade de comentarios, opinións e teorías que leva este home na mochila.

O cumio aínda conserva as pegadas dos lumes pretéritos, e comeza a asomar unha repoboación, como non podía ser de outra maneira, de eucaliptos. Sen embargo o descenso discorre entre unha espesa fraga de piñeiros, ameazados por outra praga, coñecida popularmente como procesionaria, que podemos observar cruzando os camiños no seu devastador periplo.

E dende esta fraga desembocamos nunha ampla pista forestal, que rodea o Chan de Queirón, unha enorme zoa de pastizais onde rabaños de ovellas, cabras e vacas pacen alleas á nosa irrupción que, nalgúns momentos, rompe a calma de esta imaxe bucólica e pastoril.

Pola pista forestal acadamos a indicación dunha mámoa, un enorme monumento de pedra de carácter funerario, particular da cultura megalítica, datado no terceiro milenio A.C., no Neolítico. O sepulcro está formado por un túmulo, unha capa de terra e pedras de forma circular, e unha anta interior onde se depositaban os corpos para o descanso eterno. Esta estructura forma un pequeno montículo, rodeado por unha densa mancha de piñeiros, e para os máis incrédulos temos as explicacións de Begoña, que está campiona coas súas leccións de prehistoria. Aínda máis acertada está cando, un pouco despois, sorpréndenos coas súas provisións: unhas empanadillas caseiras, que nos dan as forzas necesarias para voltar a ascender cara o noso seguinte obxectivo.

Antes de abandonar o entorno do monumento conversamos cunha pastora, con máis raias na fronte que as curvas topográficas dos mapas, seguramente integrante da derradeira xeración que viviu arrincando os froitos a esta terra, sufrindo os rigores climáticos que arruinaban as colleitas ou esgotaban os pastos, nunha economía de subsistencia e de troque. Aínda que visto os soldos que ofrece a cidade ós descendentes dos desertores do arao, onde non se depende dos designios do ceo senón dos humores do patrón, tampouco é que a vida dos que comemos as migallas da plusvalía melloraran demasiado.

Bordeando a enorme planicie do Chan de Queirón, e desestimando o firme asfaltado (o que deu orixe os desacordos co noso amigo cociñeiro), sorteamos un deses merendeiros nos que nunca se nos ocorrería facer unha parada, e cruzamos un valado, a partir do que gañamos metros cara ó monte, discorrendo pro unha pista de terra descarnada polas chuvias. Ós nosos pes descóbrese un barranco, furado polas augas do Río de Boente, que deu lugar ó val que deixamos tras de nós, e que adquire aquí as características dos cursos altos, discorrendo entre grandes penedos.

Así chegamos a Pontecurvo, onde está indicado o desvío cara ó Foxo do Lobo, que nas anteriores ocasións nas que intentei completar esta ruta non fun quen de atopar. Por sorte, cando avanzamos na dirección sinalada, e comezamos a pensar que tampouco nesta ocasión imos ter sorte en atopar os vestixios de esta peculiar construción, cruzámonos con dúas lugareñas, paseando en sentido inverso ó noso, e Habibi, que decidiu toma-lo mando do grupo, pregúntalles a gritos pola trampa para estes feros mamíferos. Para que non demos máis voltas acompáñanos ata o que queda do lugar onde os acurralaban, do que non queda máis que un pequeno foxo, e onde finalmente os mataban.

Tamén estas improvisadas guías condúcennos a uns agochados petroglifos, conxunto de gravados rupestres ó aire libre, que non están sinalizados e dos que se atribúen o descubrimento, e despois, para completar o seu traballo lévannos ata A Laxa de Esperón, onde un panel indícanos as distintas formas e debuxos que podemos atopar gravadas na pedra. Estes enigmáticos debuxos datan do Calcolítico, 2.500 o 1.000 anos A.C., segundo as estimacións dos arqueólogos, que, polo que se ve, teñen unha marxe grande para datar as actuacións artísticas dos antigos habitantes destas terras.

Sobre as grandes lousas deste complexo rupestre descansamos da nosa sementada incesante de pegadas, buscando as enigmáticas formas coas que os antigos intentaban abrir unha porta onírica cara o mundo máxico dos seus deuses, ou quizais escribir as páxinas pétreas dun libro histórico que nos falara dos usos e costumes desta civilización que habitou estes vales fai miles de anos. E esta maxia, con fórmulas aínda sen descifrar, atrápanos e fai que o tempo se deteña, respirando esta atmosfera que, preto do crepúsculo, tráenos os ecos de lendas que nos levan á noite dos tempos. Tanto é así que non atopo a maneira de poñer en marcha ós meus amigos, enfeitizados con esta constelación de espirais, labirintos, arqueiros e cervos, e para dar exemplo, póñome a camiñar entoando o vello grito de guerra de ¡Venga, vamos!

Abandono o entorno calcolítico volvendo á pista que nos trouxo ata aquí, e deseguida atopo unha sinal que me fai abandonala por estreito sendeiro que ascende cara un pequeno outeiro, onde está situada a outra zoa de petroglifos, que ten o nome de Campelo, tal e como nos indicaran as nosas improvisadas guías, das que nos despedimos fai uns minutos. Cando xa estou a punto de alcanzala decátome de que o meu liderazgo é nulo, porque ninguén me seguiu, e despois de esperar un rato recibo unha chamada de Tesorito, ó que si seguiron, pero na dirección errada. Coas indicacións pertinentes volvemos a reunirnos, aínda que teña que escoitar comentarios máis ben impertinentes.

Cresteando o outeiro buscamos as sinais para atopar a ruta de descenso, e despois de inspeccionar o cumio temos que desandar os pasos e guiarnos polo curso dun pequeno regato que, segundo a lóxica, tería que desembocar nos últimos muíños que dan nome ó sendeiro. Cando volvemos a atopar as marcas brancas e amarelas características xa estamos nunha ampla pista e divisamos o Muíño de Leopoldo, o mellor conservado de todo o contorno, cun precioso prado ós pes, pero non podemos deternos demasiado a contemplalo, porque achéganse as tebras e as marcas difuminanse e confúndense os camiños.

Abandonando a pista adentámonos no estreito sendeiro de acceso ó muíño, e dende el alcanzamos a estrada, onde outra vez desaparecen as indicacións, aínda que unha si que atopamos, os pes dun destes inxenios, quizais o máis impoñente, completamente soterrado nas silveiras, pero o panel onde nos ilustra das súas características, e quizais o camiño a seguir, esta roto en multitude de anacos, como un crebacabezas.

Outra vez teño que guiarme polo instinto e avanzar a carón do regato que nos leva, entre a estrada e os campos que nos anuncian a inminencia dun pobo, polos Muíños de Rochos, dos que descubrimos ata catro, arruinados e habitados por unha selva pola que camiñamos como fuxitivos. Teño que facer caso omiso a tódalas queixas que escoito ás miñas costas, e so Xurxo, incondicional e entusiasta ata nos momentos nos que temos que abrirnos paso por un lugar hostil e incerto, dáme ánimo para dirixir a este exército indisciplinado entre as tebras.

Cando volvemos atopar un camiño practicable, que comunica os prados coas primeiras casas, e atopamos outra vez os sinais do sendeiro e, o que é máis importante, deixamos atrás a maraña por onde nos levou o regato que alimentaba os muíños, Habibi decide volver a guiarnos, cansado da incompetencia de este cronista totalmente parcial e subxectivo. E con esta dirección chegamos outra vez ó núcleo rural de Barro, de onde saímos fai catro horas, completando un círculo de dez quilómetros.

Tralos estiramentos oportunos, volvemos ós coches para facer unha parada obrigatoria en Mondariz Balneario, no bar de Rosa, onde tomamos cervexas e cafés, e repasamos as imaxes dixitais que captaron as tres cámaras do grupo. Aquí comezamos a facer plans para a cea e saen varias propostas, entre elas a de Xurxo, coa malandremia baixa, que intenta recuperar a tradición e levarnos o Stop; a de Nacho e Montse, que nos ofrecen improvisar un ágape caseiro con queixo manchego e xamón de Jabugo; e a de Habibi, que propón rematala función no Peido Vello. Finalmente triúnfa esta última opción e cara alí diriximos a nosa caravana de estómagos famentos.

Facendo gala da nosa condición de deportistas, damos boa conta dun menú estoico, espartano, frúgal: empanada de polo, calamares rebozados (estes si, e non os do mediodía), churrasco de porco (con chourizo e patacas) e ensalada, todo elo regado coa clásica bebida isotónica con denominación de orixe (ou sexa, Mencía), e un postre de piña para recuperar todo o azucre que perdemos nas terras de Gargamala. É que si hai algo no que coincidimos con este equipo ximnástico é o fácil de conformarnos para facer acopio de calorías: con unhas galletas e un vasiño de leite tamén nos chegaría, pero como nos collía de camiño...

Archivo del blog

Seguidores